Zaburzenia odżywiania występują pod dwiema postaciami: jadłowstrętu psychicznego, czyli anoreksji (anorexia nervosa), oraz żarłoczności psychicznej, czyli bulimii (bulimia nervosa). Obydwie postacie są groźne dla zdrowia, a nawet życia chorej osoby. W tym artykule uwaga skupiać się będzie na anoreksji.
Jadłowstręt psychiczny jest chorobą – jak nazwa wskazuje - psychiczną, w której występuje spaczony obraz własnego ciała. Chorzy są przekonani, że są zbyt grubi, więc stosują dietę doprowadzającą do wyniszczenia organizmu. Nie przyjmują do świadomości swego ciężkiego stanu starając się utrzymać skrajnie niską masę ciała przez stosowanie diety, zwiększenie aktywności fizycznej a także innymi metodami.
Przyczyna tej choroby nie jest znana. Najczęściej choroba jest stwierdzana u dziewcząt i młodych kobiet, szczególnie w wieku pomiędzy 13 a 14 rokiem życia oraz pomiędzy 17 a 18 r. ż., z częstością do 1% w całej populacji. U chłopców i mężczyzn anoreksja pojawia się około 10-20 razy rzadziej.
Częstość występowania jest zależna od czynników społecznych i kulturowych w danym środowisku. Promowana obecnie szczupła sylwetka jako wzór korzystnego wyglądu sprzyja występowaniu jadłowstrętu. Najwięcej przypadków tej choroby zaobserwowano wśród tancerek. Częsta jest też ta choroba wśród modelek, zdarza się wśród np. skoczków narciarskich. Może jednak dotknąć każdego.
Osobę z anoreksją charakteryzuje skrajnie szczupłe wyniszczone ciało, zaostrzają się rysy twarzy, skóra jest sucha, pokryta jest owłosieniem typu meszek, tkanka tłuszczowa prawie całkiem zanika.
Przede wszystkim osoby chore nie zdają sobie sprawy z choroby. Mimo wyniszczenia taka osoba nadal uważa, że jest zbyt „gruba”. W tej chorobie istnieje zaburzone postrzeganie obrazu własnego ciała - chorzy nie zdają sobie sprawy z tego, jak bardzo są wyniszczeni, nie widzą swojej „chudości”.
U tych osób występuje brak apetytu i wręcz niepohamowany wstręt do jedzenia. Osoby z jadłowstrętem psychicznym obsesyjnie myślą o jedzeniu ze strachem przed przybraniem na wadze Chorzy wybierają jedzenie niskokaloryczne, drastycznie ograniczając spożywane ilości pokarmu. Starają się uzyskać jeszcze większe zmniejszenie masy ciała przez uprawianie intensywnych ćwiczeń fizycznych, stosowanie środków przeczyszczających i moczopędnych. Po posiłku uznanym za zbyt obfity poczucie winy powoduje prowokowanie wymiotów.
U osób chorych na anoreksję występują charakterystyczne cechy osobowości: brak gotowości do nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi, odsuwanie się od innych, utrata przyjaciół. Perfekcjonizm - osoby chore są solidne, koncentrują się na nauce i pracy, cechuje je duża potrzeba sukcesu. Cechuje je także niepewność, lęk przed niepowodzeniami, nadmierny krytycyzm wobec siebie. Charakterystyczna jest niska samoocena i brak wiary w siebie. Stan depresji, niepokoju i społecznego wycofania często poprzedza pojawienie się choroby.
Często spotykanymi objawami są bóle brzucha, wymioty, nietolerancja zimna, hipotermia (obniżona temperatura ciała) i zaparcia. Niektórzy chorzy nadużywają środków przeczyszczających - w takich przypadkach zaparcia występują na przemian z biegunką. Serce bije zbyt wolno (bradykardia).
U młodszych dziewcząt proces dojrzewania zostaje zatrzymany, następuje zmniejszenie objętości tkanki gruczołowej sutków, zwolnienie procesu wzrostu. U kobiet starszych następuje zatrzymanie miesiączki. Po ponadrocznym okresie trwania choroby pojawia się osteopenia, a następnie występują osteoporoza i złamania kości. Wraz z rozwojem choroby charakterystyczna jest coraz większa drażliwość, trudno jest spokojnie porozmawiać z osobą chorą na anoreksję.
Zauważalne są zmiany w badaniach laboratoryjnych: zaburzenia elektrolitowe, szczególnie hipokaliemia (obniżony poziom potasu K+) oraz podwyższenie aktywności aminotransferaz (ASPAT, ALAT) z powodu uszkodzenia wątroby. Charakterystyczny jest niski poziom glukozy, obniżone stężenie białka i hemoglobiny we krwi. Dochodzi też do zmian hormonalnych (hormony tarczycy, hormony płciowe).
Anoreksja prowadzi do poważnych zakłóceń biochemicznych oraz zaburzeń czynności wielu narządów i układów, groźnych dla życia. Współczynnik umieralności wynosi, w zależności od badań 5 do 20%, czyli nawet co piąta osoba chora na anoreksję może umrzeć.
Z pokarmem organizm otrzymuje niezbędne do życia cukry, tłuszcze, białka, witaminy, makro- i mikroelementy. Stosowanie wyniszczającej diety z ograniczeniem pokarmów przez osobę chorą na anoreksje jest bardzo niebezpieczne. Dla przykładu brak niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania serca mikroelementów (wapń, potas, sód) powoduje zaburzenia jego pracy. Spada odporność – bez białka, cukrów i tłuszczy organizm nie może stworzyć komórek odpornościowych i przeciwciał, nie może też budować innych komórek, tkanek i narządów. Brak jest energii niezbędnej do życia – by ją uzyskać organizm spala istniejące zasoby energetyczne, doprowadzając wkrótce do samowyniszczenia. Krótko mówiąc brak pokarmu to brak energii i materiału niezbędnego do życia organizmu.
Część osób chorych niestety umiera. Najczęstszymi przyczynami śmierci osób chorych na anoreksje są zaburzenia układu sercowo-naczyniowego, infekcje (brak odporności) oraz samobójstwa (czynnik psychiczny). Powikłania somatyczne ustępują w trakcie leczenia lub po osiągnięciu prawidłowej masy ciała.
Rozpoznanie jadłowstrętu psychicznego lekarz opiera na trzech zasadniczych objawach:
By rozpoznać anoreksję trzeba wykluczyć inne przyczyny wyniszczenia organizmu i zaburzeń pokarmowych takich jak: wyniszczenie nowotworowe, guzy mózgu, choroba Leśniowskiego-Crohna, zapalenie błony śluzowej przełyku, żołądka, choroba wrzodowa, zapalenie woreczka żółciowego, choroby trzustki i inne.
Przy podejrzeniu nieprawidłowości zachodzących w organizmie należy zawsze zgłosić się do lekarza - lekarz poprowadzi właściwą diagnostykę pozwalającą na postawienie rozpoznania i wdroży następnie odpowiednie do rozpoznania leczenie.
Leczenie jadłowstrętu psychicznego powinno być prowadzone w wyspecjalizowanych ośrodkach przez wielodyscyplinarny zespół (między innymi psycholog, psychiatra, endokrynolog, dietetyk). W leczeniu należy uwzględnić psychoterapię indywidualną, zespołową i rodzinną oraz farmakologiczne leczenie przeciwdepresyjne.
Próba powrotu do normalnego odżywiania powinna być stopniowa, prowadzona przez doświadczonego specjalistę w zakresie żywienia, z wyznaczaniem łatwych do osiągnięcia celów.
Wyniki leczenia nie są niestety zawsze zadawalające - występują nawroty choroby, a u znacznej części chorych rozwija się bulimia. Ocenia się, że u około 5% do 20% pacjentów choroba się pogłębia i dochodzić może do zgonu.
Powyższy artykuł daje jedynie ogólną wiedzę o problemie, jakim jest anoreksja, czyli jadłowstręt psychiczny. Dane tutaj przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W przypadku problemów zdrowotnych i jakichkolwiek wątpliwości należy zwrócić się po poradę do lekarza. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.