Nagły silny ból stawu, zaczynający się często w nocy lub wcześnie rano, nasilający się i trudny do zniesienia – to może być napad dny moczanowej. Zajęty staw (najczęściej staw śródstopno-paliczkowy palucha) jest obrzęknięty, a skóra nad nim zaczerwieniona, napięta i gorąca. Ból uniemożliwia ruch stawu.
Dna moczanowa to choroba, która charakteryzuje się występowaniem powtarzających się ataków ostrego zapalenia stawów. Cechuje się podwyższonym poziomem kwasu moczowego we krwi, co jest przyczyną występowania złogów moczanowych w stawach, tkankach okołostawowych oraz w nerkach.
Charakterystyczną cechą dny moczanowej jest hiperurykemia, czyli zwiększenie stężenia kwasu moczowego w surowicy. Hiperurykemia może prowadzić do wystąpienia dny, jednak nie zawsze tak się dzieje i dlatego należy rozróżniać określenia podwyższone stężenie kwasu moczowego i dna moczanowa. Stężenie kwasu moczowego we krwi przekraczające 7 mg/dl (420 µmol/l) określa się jako hiperurykemię, stwarza zagrożenie dną.
Kwas moczowy to końcowy produkt przemiany puryn w organizmie człowieka. Zasady purynowe wchodzą w skład kwasów nukleinowych, przenoszących informacje genetyczne, a także substancji magazynujących energię (np. ATP).
Hiperurykemia może być pierwotna lub wtórna. Hiperurykemia pierwotna związana jest z uwarunkowanym genetycznie nieprawidłowym działaniem enzymów uczestniczących w przemianach puryn w organizmie. Z kolei hiperurykemia wtórna (inaczej nabyta, spowodowana) wynikać może z kilku przyczyn:
Powikłania hiperurykemii wynikają z właściwości fizycznych kwasu moczowego, który w wyższym stężeniu wytrąca się w płynach ustrojowych. Ponieważ wytrącanie moczanów w niższej temperaturze występuje szybciej, kryształy moczanu odkładają się w tkankach słabo unaczynionych (np. ścięgna, więzadła) i nieunaczynionych (chrząstka). W zaawansowanych postaciach choroby złogi moczanów odkładają się w dużych stawach i nerkach, powstają kamienie moczanowe, będące przyczyną kolki nerkowej.
Ostre zapalenie stawów w przebiegu dny częściej dotyczy mężczyzn niż kobiet. U mężczyzn po raz pierwszy napad bólu występuje zazwyczaj po 40-50 roku życia, kobiety zwykle chorują po menopauzie. Według różnych danych choruje od 5 do 28 mężczyzn/1000; spośród kobiet 1-6/1000 kobiet.
Najczęściej zajęty jest staw śródstopno-paliczkowy palucha – dla tak „zlokalizowanej” dny moczanowej używa się określenia podagra. Gdy zajęty jest staw kolanowy używa się określenia gonagra. Zajęte mogą być też inne stawy, np. nadgarstkowe, łokciowe, śródstopia, czy skokowe. W początkowym okresie dny choroba atakuje zwykle pojedynczy staw, z czasem rozszerzając się na inne.
Napad dny moczanowej zaczyna się zwykle nagle, bez żadnych zwiastunów. Wywołać go może niewielki uraz, spożycie obfitego posiłku, wypicie alkoholu, stres, wysiłek fizyczny, przyjęcie niektórych leków (np. leki moczopędne) czy też zakażenie.
Nieleczone napady dny trwają zwykle ok. 10 dni do 3 tygodni, po czym ustępują samoistnie. Kolejne napady występują zwykle po upływie 6 miesięcy do dwóch lat.
U osób, które nie są leczone i nie mają profilaktyki napadów, ostre zapalenie stawów nawraca. Z czasem (5-10 lat) ostre zapalenie stawów może przejść w postać przewlekłą, prowadząc po latach do uszkodzenia stawów. Ponadto odkładanie złogów moczanowych w nerkach może prowadzić do uszkodzenia nerek, powstają też kamienie moczanowe będące przyczyną kolki nerkowej (u ok. 30% chorych na dnę).
Obejmuje wiele stawów, przebiega z powstawaniem nadżerek na powierzchniach stawowych, tworzeniem się złogów moczanowych w tkankach okołostawowych, chrząstkach i kościach. Powstają guzki dnawe na rękach i stopach, z których czasem przez przetoki wydobywa się treść zawierająca moczany.
Choroba nerek jest najczęstszą po zapaleniu stawów postacią dny moczanowej. Zajęcie nerek i odkładanie w nich moczanów może być przyczyną nefropatii dnawej (odkładanie złogów kryształów moczanu sodu w tkance śródmiąższowej nerek, w konsekwencji przewlekła niewydolność nerek) oraz kamicy moczanowej. Kamica moczanowa spowodowana jest wytrącaniem się kryształów kwasu moczowego w miedniczkach nerkowych i moczowodach – powstają kamienie nerkowe; zablokowanie przez kamień odpływu moczu z nerki jest przyczyną typowej kolki nerkowej.
Kolka nerkowa może mieć inne przyczyny. Kamienie nerkowe mogą być zbudowane także z innych „materiałów”, najczęściej ze szczawianu wapnia, rzadziej z fosforanów wapnia, struwitu, cystyny lub właśnie moczanów – jeśli ktoś więc ma kamień w nerce, nie oznacza to hiperurykemii (konieczne badania dodatkowe).
Rozpoznanie dnawego zapalenia stawów opiera się o objawy kliniczne i badania dodatkowe. Dnę moczanową należy różnicować z innymi przyczynami dolegliwości bólowych stawów (zakażenie stawu, inne zapalenia stawu, chondrokalcynoza, choroba zwyrodnieniowa stawów, uraz stawu, wylew krwi do stawu i inne przyczyny).
Dla rozpoznania dny istotne jest stwierdzenie podwyższonego poziomu kwasu moczowego w surowicy; często stwierdza się zwiększone wydalanie kwasu moczowego z moczem. Badanie histologiczne guzków dnawych pozwala stwierdzić obecność kryształów moczanu sodu. Podobnie pobrany płyn stawowy ma charakter zapalny, stwierdza się w nim obecność kryształów moczanu sodu. W badaniu radiologicznym zajętego stawu gdy dochodzi do powstania złogów kryształów moczanowych widoczne są nadżerki, zwężenie szpary stawowej, czasem osteoliza.
Właściwe leczenie dny moczanowej poza zmniejszeniem bólu w napadach dny ma na celu zapobieganiu nieodwracalnym powikłaniom stawowym i nerkowym.
Postępowanie zapobiegawcze polega na zmniejszeniu masy ciała u osób otyłych, diecie ubogopurynowej oraz unikaniu alkoholu.
Ostry napad dny w Polsce leczy się kolchicyną, większości chorych przynosi poprawę. Niestety często powoduje niepożądane objawy: nudności, wymioty i biegunkę, kurczowe bóle brzucha - wtedy przerywa się leczenie. Z uwagi na działania niepożądane i mogące wystąpić powikłania kolchicynę stosuje się ściśle według zaleceń lekarskich. W okresach między napadami podawanie podtrzymujących dawek kolchicyny pozwala zmniejszyć częstość zaostrzeń.
Skuteczne w opanowaniu ostrego napadu dny są niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen, naproksen, piroksykam); uwaga: w leczeniu dny nie stosuje się kwasu acetylosalicylowego (czyli aspiryny) – ten lek powodować może wzrost stężenia kwasu moczowego w surowicy. W napadach dny w niektórych okolicznościach (np. u chorych po przeszczepieniach narządów) stosowane są też glikokortykosteroidy dostawowo.
W celu obniżenia poziomu kwasu moczowego w surowicy stosuje się leki moczanopędne, czyli zwiększające wydalanie moczanów przez nerki (np. probenecyd) lub lek hamujący syntezę kwasu moczowego - allopurinol. Allopurinol jest szczególnie przydatny w leczeniu dny z kamicą nerkową. Leków tych nie stosuje się w ostrym napadzie dny.
O tym jaki lek zostanie zastosowany decyduje lekarz, który ocenia wskazania, przeciwwskazania oraz możliwość wystąpienia działań niepożądanych i powikłań – leki należy przyjmować zawsze ściśle według zaleceń lekarza.
Bardzo ważne jest również leczenie innych chorób współistniejących (jeśli takie występują), czyli cukrzycy i nadciśnienia tętniczego, które często towarzyszą dnie moczanowej i mogą same prowadzić do powikłań nerkowych, z niewydolnością nerek włącznie.
Powyższy artykuł daje jedynie ogólną wiedzę o problemie, jakim jest dna moczanowa. Dane tutaj przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W przypadku problemów zdrowotnych i jakichkolwiek wątpliwości należy zwrócić się po poradę do lekarza. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.