Wiele osób, w tym często młodych, skarży się na bóle karku. Często kark lub ramiona drętwieją i każde poruszenie głową powoduje ból. Te dolegliwości w znacznym stopniu uprzykrzają życie, a gdy stają się codziennością są poważnym problemem.
Jakie są przyczyny bólu karku oraz jak można sobie pomóc?
Najczęściej przyczyną dolegliwości bólowych karku są zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa szyjnego. Oprócz bólu objawem choroby zwyrodnieniowej jest też ograniczenie ruchomości kręgosłupa szyjnego. Zwyrodnieniu ulegają krążki międzykręgowe (czyli struktury oddzielające kręgi od siebie) oraz stawy międzykręgowe.
Choroba zwyrodnieniowa stawów powstaje wskutek ich „zużycia”. Urazy mechaniczne, stałe obciążanie stawów w ciągu całego życia doprowadza do mechanicznego ścierania się chrząstki. Organizm broni się przed uszkodzeniem chrząstki stawowej, dlatego równolegle obok procesów uszkadzających chrząstkę zachodzą zmiany regeneracyjne. Ostatecznie jednak dochodzi do uszkodzenia powierzchni stawu, tworzenia nadżerek i torbieli pod chrząstką. Procesy odtwórcze doprowadzają do powstania tkanki bliznowatej i nowej warstwy kości pod chrząstką. Staw taki jest jednak zwyrodniały, jego nierówna powierzchnia jest przyczyną bólu karku, sztywności i utrudnień ruchu.
Krążek międzykręgowy składa się z części obwodowej zwanej pierścieniem włóknistym, w środku którego znajduje się jądro miażdżyste. Z upływem czasu dochodzić może do powstania zmian zwyrodnieniowych krążka międzykręgowego. Osłabiony pierścień włóknisty może nie utrzymać w swych granicach jądra miażdżystego i wtedy dochodzi do uwypuklenia (wypadnięcia) jądra miażdżystego przez uszkodzony pierścień włóknisty. Wypadnięcie jądra miażdżystego określa się jako przepuklinę krążka międzykręgowego. Potocznie stan ten bywa czasem określany jako „wypadnięcie dysku”. Uwypuklenie to powoduje ucisk, początkowo na więzadła kręgosłupa, później na nerwy wychodzące z rdzenia kręgowego, będąc przyczyną bólu karku i rwy ramieniowej. Taki ucisk i ból mogą też wywierać powstałe w procesie zwyrodnienia wyrośla kostne – osteofity. Chory skarży się na ból i drętwienie promieniujące do barku, ramienia i ręki. Bólom towarzyszy osłabienie i zaniki mięśni objawiające się mniejszą pewnością chwytu, obniżeniem sprawności precyzyjnych ruchów palców lub utratą kontroli nad stawem ramiennym czy łokciowym.
Z bólami karku powodowanymi chorobą zwyrodnieniową kręgosłupa w odcinku szyjnym związane mogą być też bóle głowy, zwłaszcza w okolicy potylicznej, z towarzyszącą sztywnością karku oraz takie objawy jak zawroty głowy, nudności, wymioty i omdlenia. Zawroty głowy mogą być spowodowane przez upośledzenie przepływu krwi przez tętnice kręgowe. Naczynia te przebiegające w wąskich kanałach kostnych są narażone na ucisk towarzyszący zmianom zwyrodnieniowym, zwłaszcza w sytuacjach wymagających uniesienia lub skręcenia głowy. Ból głowy, nudności, zawroty i omdlenia mogą mieć wiele innych przyczyn i zawsze wymagają diagnostyki lekarskiej.
Kolejną przyczyną bólu karku może być osłabienie mięśni szyi i karku. Jest to przykry skutek braku właściwej aktywności fizycznej. Niećwiczone mięśnie szyi nie zapewniają skutecznej stabilizacji szyjnego odcinka kręgosłupa, a efektem tego są dolegliwości bólowe. Również gwałtowne i nadmierne naciągnięcie mięśni w wyniku nieprawidłowych ruchów może powodować ból.
Ból karku związany może być też z długotrwałym napięciem mięśni karku - ból pojawia się, gdy mięśnie są „przepracowane”. Tak zdarzyć się może np. podczas wielogodzinnej pracy przed monitorem komputera, nadmiernego pochylania głowy przy czytaniu książki, czy też długiej jazdy samochodem. Taka wymuszona sytuacją postawa (długotrwałe napięcie mięśni, pochylenie, wychylenie głowy) jest nieprawidłowa i skutkuje bólem karku. Przyczyną bólu może też być niewłaściwe ułożenie głowy podczas snu.
Ból karku potęgować może też nadmierne wychłodzenie organizmu, „zawianie” karku np. przy odsuniętej szybie samochodu, w przeciągu.
Najczęściej zaleca się przyjmowanie prawidłowej pozycji w czasie siedzenia: podczas czytania nie pochylać nadmiernie głowy do przodu (książka oparta na podpórce), należy robić krótkie przerwy relaksacyjne na rozluźnienie mięśni szyi i karku (wykonywanie kilku okrężnych ruchów głową, ruchów „tak – tak, nie – nie”). Ponadto można samodzielnie wykonać masaż szyi i karku.
Należy też zwracać uwagę, na czym i w jakiej pozycji się śpi – czy poduszka jest wygodna, czy nie jest zbita w twardy wałek, czy szyja nie jest przymusowo ułożona w przygięciu podczas snu.
Pozytywny efekt daje korzystanie przy wypoczynku ze specjalnie skonstruowanej poduszki wyposażonej w zgrubienie służące do oparcia szyi oraz w miękką część dostosowującą się do kształtu głowy. Poduszka taka powoduje, że w czasie snu kręgosłup szyjny przyjmuje fizjologiczną pozycję i poddany jest delikatnemu rozciąganiu przynoszącemu ulgę nadmiernie napiętym mięśniom. Poduszka taka może być również stosowana zapobiegawczo, w celu ustrzeżenia się przed bólem karku.
Ulgę w dolegliwościach bólowych karku przynosi stosowanie łagodnych zabiegów cieplnych jak np. nagrzewanie, ciepła kąpiel, czy naświetlanie słoneczne. Należy unikać przeziębień szyi, przeciągów (np. otwarte okna w samochodzie).
Gdy ból pojawia się od czasu do czasu, i związany jest np. z długim przesiadywaniem przed komputerem, można zastosować masaż, ćwiczenia rozluźniające mięśnie szyi i karku oraz odpoczynek, ewentualnie lek przeciwbólowy (np. Paracetamol, Ibuprofen). Gdy jednak dolegliwości bólowe utrzymują się dłużej i pojawiają często, należy skonsultować się z lekarzem.
Lekarz najpierw ustali przyczynę dolegliwości: przeprowadzi dokładny wywiad lekarski. Nastepnie, jeśli uzna, że jest taka potrzeba zleci wykonanie odpowiednich badań, np. zdjęcie radiologiczne kręgosłupa szyjnego, badanie tomograficzne, badanie USG przepływów w tętnicach szyjnych i kręgowych, badania krwi. Po ustaleniu przyczyny zaleci odpowiednie postępowanie.
W przypadku choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa niestety nie ma sposobu na trwałe wyleczenie, ale odpowiednie postępowanie zachowawcze może zmniejszyć dolegliwości. Zacząć można od miejscowego stosowania leków przeciwbólowych w postaci maści i żeli wcieranych w skórę 4-5 razy dziennie. Zastosowanie znajdują też doustne leki przeciwbólowe i przeciwzapalne (miedzy innymi diklofenak, piroxycam, ibuprofen, naproxen, ketoprofen), witaminy, leki miorelaksujące (rozluźniające mięśnie - np. tetrazepam), niekiedy również kortykosteroidy.
Zależnie od wskazań stosuje się różne zabiegi rehabilitacyjne: masaż karku, ćwiczenia rozluźniające, ćwiczenia wzmacniające mięśnie karku, a także zabiegi fizykoterapeutyczne: lampy solux, ultradźwięki, magnetronic, diadynamic, jonoforeza z lekiem i inne.
Lekarz okresowo (ale nie długotrwale) może też zalecić noszenie odpowiedniego kołnierza szyjnego, który stabilizując szyjny odcinek kręgosłupa przynosi ulgę w bólu. Jego niekorzystnym działaniem jest jednak osłabienie i zanik mięśni; z czasem więc pod kontrolą lekarza powinno się rozpocząć ćwiczenia wzmacniające mięśnie szyi.
Powyższy artykuł daje jedynie ogólną wiedzę o problemie, jakim są bóle karku. Dane tutaj przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W przypadku problemów zdrowotnych i jakichkolwiek wątpliwości należy zwrócić się po poradę do lekarza. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.