Nadchodząca jesień niesie ze sobą ochłodzenie, dni deszczowe i zimne, a więc czas chorób przeziębieniowych. Jednym z objawów przeziębienia, przykrym dla chorego jest katar. Katar jest męczący i nieestetyczny, trwając długo pogarsza jakość życia chorego. Właśnie nieżytowi błony śluzowej nosa (katarowi) związanemu z przeziębieniami, a więc głównie infekcjami wirusowymi, poświęcona zostanie uwaga w tym artykule.
Są trzy podstawowe rodzaje kataru:
Jak wspomniano, w tym artykule uwaga skupiać się będzie głównie na katarze związanym z przeziębieniem i infekcją wirusową.
Powierzchnię jamy nosa wyściela błona śluzowa pokryta ochronną warstwą śluzu, który dzięki zawartym w nim substancjom zazwyczaj neutralizuje atakujące organizm wirusy i bakterie. Gruczoły błony śluzowej produkują płyn nawilżający powietrze. Nos ogrzewa powietrze oraz oczyszcza je z drobnych pyłów i zawiesin. Wydzielina zatrzymuje zanieczyszczenia i spływa przez tylne nozdrza do gardła, gdzie zanieczyszczenia mogą być neutralizowane i następnie usuwane.
W warunkach niekorzystnych (np. wychłodzenie organizmu) funkcjonowanie błony śluzowej może ulec zaburzeniu. Gdy organizm traci ciepło (zbyt lekkie ubranie w zimny dzień – np. jesienią) dochodzi do skurczu naczyń, miedzy innymi błony śluzowej nosa – organizm „broni się” tak przed utratą ciepła. Gorzej ukrwiona śluzówka nosa wiąże się z niedostateczną ilością i składem jakościowym warstwy ochronnej śluzu. Wirusy lub bakterie mogą wtedy łatwo spowodować zachorowanie.
Najczęstszą przyczyną kataru są infekcje wirusowe, powodowane zwykle przez rhinowirusy (mają one powinowactwo do śluzówki nosa). Zakażając nos wirusy powodują stan zapalny oraz niszczą błonę śluzową. Infekcje bakteryjne są rzadsze.
Organizm broniąc się przed infekcją wydziela tzw. mediatory zapalenia – są to substancje chemiczne niosące informację dla komórek układu odpornościowego o potencjalnym zagrożeniu ze strony wrogich zarazków. Mediatory zapalenia „przywołują” komórki układu odpornościowego w miejsce infekcji, powodują obrzęk błony śluzowej i zwiększoną przepuszczalność naczyń krwionośnych. Ta zwiększona przepuszczalność powoduje przesączanie się płynu z naczyń i wyciek wodnistej treści z nosa.
Wirusy są wszędzie wokół, gdzie są ludzie, ich uniknięcie jest w zasadzie niemożliwe. Katarem (a raczej wirusem odpowiedzialnym za wystąpienie objawu, jakim jest katar) można się zarazić podczas kontaktów z osobami zakatarzonymi – są one nosicielami wirusów odpowiedzialnych za wystąpienie kataru. Wirusy te szerzą się drogą powietrzno – kropelkową, podczas kaszlu i kichania. Przy istniejących predyspozycjach do zakażenia (np. osłabienie odporności, przeziębienie organizmu) można się zarazić w trakcie rozmowy lub zwyczajnie przebywając w tym samym pomieszczeniu, co osoba chora – wtedy zarazki wnikają do organizmu.
Jeśli układ odpornościowy jest sprawny, wówczas skutecznie chroni organizm przed wniknięciem wirusów. W okresie zmniejszonej odporności (przemęczenie fizyczne, przepracowanie, niedożywienie, stres, niekorzystne warunki atmosferyczne) wirusy mogą być groźne, przełamując obronę organizmu mogą powodować zachorowania. Podobnie bakterie.
Ochłodzenie, częstsze opady, zimne noce – to wszystko, co wiąże się z jesienią niesie większe narażenie na zachorowanie. Zbyt lekkie ubranie i wyjście z rozgrzanego pomieszczenia na zewnątrz, spowodować może szybkie wychłodzenie organizmu. To bardzo „wygodna” sytuacja dla wirusów (a także bakterii), które mogą wtedy łatwo spowodować zachorowanie.
Jak zapobiegać występowaniu „przeziębieniowych” infekcji wirusowych i związanych z nimi przykrych dolegliwości takich jak katar? Przede wszystkim należy pomyśleć o wzmocnieniu swojej odporności. Znaczący wpływ na to mają odpowiednie odżywianie się (warzywa, owoce, mięso), wyeliminowanie alkoholu i papierosów, odpowiednia ilość odpoczynku i snu (regeneracja organizmu), aktywność fizyczna. Ponadto bardzo ważny jest właściwy ubiór (unikanie zarówno przegrzania jak i nadmiernego schłodzenia organizmu), noszenie nakrycia głowy (czapka!!!), należy unikać dusznych, zatłoczonych pomieszczeń i dużych skupisk ludzi.
Zakażenie wirusowe zwykle ma krótki okres wylęgania, czyli od wniknięcia wirusa (kontaktu z osobą chorą), do pojawienia się pierwszych objawów przeziębienia mija 24-48 godzin.
Objawy infekcji wirusowej:
Dominują infekcje wirusowe, jednak przy niewłaściwym postępowaniu leczniczym w infekcji wirusowej, dojść może do nadkażenia bakteryjnego. Infekcja bakteryjna może mieć również charakter pierwotny, to jest wystąpić bez poprzedzającej infekcji wirusowej. Objawy ogólne są przy zakażeniu bakteryjnym bardziej nasilone. Charakter wydzieliny z nosa jest różny: katar wirusowy uzewnętrznia się wyciekiem wydzieliny wodnisto - śluzowej, natomiast katar bakteryjny: śluzowo-ropnej.
Leczenie wirusowej infekcji jest objawowe, ma na celu łagodzenie objawów, nie ma natomiast w zasadzie farmakologicznej możliwości zlikwidowania przyczyny, czyli wirusa. Z wirusem organizm poradzi sobie sam, przy nieznacznej pomocy. Infekcja wirusowa jest chorobą samoograniczającą się w czasie, wygasa sama. Doraźnie należy jednak łagodzić dolegliwości.
Stan zapalny błon śluzowych nosa wywołujący katar zazwyczaj trwa 5 - 7 dni. Przebycie kataru nie daje żadnej odporności na kolejne zachorowanie, stąd nawracające infekcje.
Katar najczęściej ma łagodny przebieg, jednak może być groźny dla noworodków i niemowląt - utrudnia oddychanie, połykanie i ssanie oraz łatwo szerzy się przez trąbkę słuchową na uszy. U starszych dzieci i dorosłych katar nieleczony może przejść w stan przewlekły, być przyczyną zapalenia zatok przynosowych, uszu lub nawet zapalenia oskrzeli i płuc.
Podczas infekcji należałoby pozostać w domu i odizolować się od otoczenia, aby nikogo nie zarazić. Przy pojawieniu się pierwszych objawów infekcji, należy odpocząć, nie przemęczać organizmu, najlepiej położyć się do łóżka na dzień lub dwa. Wskazana jest kuracja napotna, czyli przyjmowanie dużej ilości ciepłych płynów, gorąca kąpiel lub prysznic, moczenie stóp w ciepłej wodzie. Należy pić herbatę z cytryną lub miodem, sok malinowy, napary z rumianku, kwiatu lipy czy z czarnego bzu.
Środki o działaniu odkażającym i ściągającym stosowane dla łagodzenia bólu gardła to tabletki do ssania, np. Cholinex, Strepsils, Neoangin oraz płyny do płukania gardła: rumianek, szałwia. Więcej informacji o leczeniu bólu gardła w poprzednim numerze gazety oraz na stronie internetowej www.zdrowie.flink.pl (na tej stronie zawarte również informacje dotyczące innych częstych chorób).
Dla łagodzenia bólu głowy i obniżenia temperatury ciała, wskazane jest zażycie środków przeciwgorączkowych, przeciwbólowych i przeciwzapalnych takich jak kwas acetylosalicylowy (np. Aspiryna, Polopiryna S) czy paracetamol (np. Apap). Osoby z wrażliwym żołądkiem, a zwłaszcza z chorobą wrzodową, powinny ograniczyć zażywanie Aspiryny, może ona uszkadzać błonę śluzową żołądka.
Stosuje się również zwiększone dawki witaminy C oraz rutynę i wapń (Rutinoscorbin, Scorbolamid, Calcium C). Łagodzą skutki kataru i skracają czas jego trwania, wzmacniając i uszczelniając osłabione ściany naczyń krwionośnych oraz utrudniając wirusom i bakteriom przedostawanie się do wnętrza komórki.
Powszechnie stosuje się krople do nosa zmniejszające przepuszczalność naczyń, obrzęk oraz ukrwienie błony śluzowej nosa (krople zawierające ksylometazolin). Niestety, krople do nosa obkurczające błony śluzowe odnoszą tylko chwilowy skutek. Należy unikać ich zbyt częstego stosowania (nie dłużej niż 3 dni), ponieważ wysuszają błonę śluzową.
Podrażniony i zaczerwieniony nos można smarować preparatami zawierającymi wazelinę lub maścią witaminową.
Skuteczne są również inhalacje z dostępnych w aptekach bez recepty preparatów zawierających olejki eteryczne (porada farmaceuty).
Podczas kataru ważne jest odpowiednie wydmuchiwanie nosa. Należy to robić często, używając jednorazowych chusteczek. Dobrze jest wydmuchiwać najpierw jedną, a potem drugą dziurkę nosa, gdyż jednoczesne dmuchanie z obydwu otworów może doprowadzić do przemieszczenia się wydzieliny przez trąbkę słuchową do ucha środkowego i zakażenia ucha.
Nie należy bagatelizować z pozoru błahych infekcji i próbować „przechodzić” chorobę w nadziei, że minie. Należy pamiętać, że może dojść do nadkażenia bakteryjnego. Uszkodzona przez wirus śluzówka jest bardziej narażona na wniknięcie bakterii.
Osoby ze skłonnością do zapadania na zapalenia ucha środkowego i zatok przynosowych powinny skorzystać z porady lekarza już przy pierwszych oznakach kataru, aby uniknąć rozprzestrzeniania się zakażenia.
Antybiotyk jest zwykle niepotrzebny – nie działa na wirusy. Antybiotyki stosuje się w infekcjach bakteryjnych. Do infekcji wirusowej rzadko dołącza się nadkażenie bakteryjne (przedłużający się ropny katar). Ze względu na różne działania niepożądane nie należy lekkomyślnie włączać antybiotykoterapii, i trzeba upewnić się, że infekcja spowodowana jest przez bakterie. Decyzję o podjęciu leczenia antybiotykiem podejmuje lekarz.
Oprócz ostrego nieżytu nosa, czyli kataru powodowanego przez wirusy (lub rzadziej bakterie), istnieją również choroby błony śluzowej nosa mające inne przyczyny i odmienne leczenie. Są to:
Jesień to okres częstych infekcji wirusowych. Katar, czyli nieżyt błony śluzowej nosa, to uciążliwy i nieestetyczny problem związany zwykle z infekcją wirusową, z wydzielaniem z nosa dużej ilości treści wodnisto – śluzowej i koniecznością jego częstego „wydmuchiwania”. Można zapobiegać infekcjom, a przez to katarowi, stosując się do prostych zasad podnoszących odporność organizmu.
Leczenie infekcji wirusowych jest objawowe, są to infekcje samoograniczające się, przy prawidłowym postępowaniu ustępujące po kilku dniach. Gdy dolegliwości nasilają się, występują niepokojące objawy, należy niezwłocznie udać się do lekarza. Przypomnieć należy, że lekarz zawsze znajdzie najlepszy sposób na odpowiednie leczenie. Lekarz ma wiedzę dotyczącą chorób, ich profilaktyki i leczenia. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje leczenie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt.