Osteoporoza jest chorobą polegającą na postępującym ubytku masy kostnej. Do pewnego stopnia ubytek ten u ludzi dorosłych jest zjawiskiem fizjologicznym, ponieważ po osiągnięciu tzw. szczytowej masy kostnej (ok. 30 roku życia) procesy resorpcji (utraty kości) zaczynają przeważać nad procesami syntezy (odbudowywania tkanki kostnej). Około 50 roku życia rozpoczyna się, przede wszystkim u kobiet (z powodu istotnych zmian hormonalnych), faza przyspieszonej utraty masy kostnej. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia do grupy osteoporozy można kwalifikować nawet 30% kobiet po menopauzie. Należy wiedzieć, że jest to choroba, której można zapobiegać i która poddaje się leczeniu.
Osteoporoza początkowo przebiega na ogół bezobjawowo. W późniejszym okresie choroby najbardziej dramatycznymi objawami osteoporozy są złamania kości, w tym niebezpieczne złamania szyjki kości udowej (biodro). Złamaniu ulegają często kręgi (tzw. złamania kompresyjne – „zgniecenie” kręgu) oraz kości przedramienia w okolicy nadgarstka. Do złamań dochodzi bez urazu lub przy małych urazach, które dla zdrowej kości nie stanowią żadnego zagrożenia.
Dla przykładu złamaniem, gdzie winowajcą jest osteoporoza jest złamanie przy otwieraniu skrzyni tapczanu - gwałtowny ból kręgosłupa świadczyć może, że nastąpiło złamanie kręgu. U chorego na osteoporozę przy upadku na równej drodze podparcie się ręką spowodować może złamanie kości nadgarstka. Tego typu złamania dotyczą głównie starszych kobiet po menopauzie, ale nie tylko.
Ubytek wzrostu spowodowany złamaniami kompresyjnymi kręgów, pochylona sylwetka, zaokrąglone i przygarbione plecy, to cechy nasuwające podejrzenie osteoporozy.
Wspomniane powyżej złamania mają miejsce przy zaawansowanym procesie chorobowym. Można im zapobiegać stosując właściwą profilaktykę.
W diagnostyce osteoporozy wykorzystuje się różne techniki obrazowe: promieniowanie rentgenowskie, ultradźwięki, czy też rezonans magnetyczny.
Zwykłe zdjęcie rentgenowskie wykazuje zanik kostny dopiero wtedy, gdy jest on już znaczny. Bardziej czułe jest badanie densytometryczne kości. Pozwala stwierdzić, czy pacjent ma obniżoną masę kostną będącą stanem zagrożenia osteoporozą, czy już osteoporozę. Badanie densytometryczne pozwala określić zagrożenie złamaniami w badanym odcinku kośćca (np. w kręgosłupie lub biodrze). Poza badaniem densytometrycznym, czyli badaniem gęstości minerałów kości, ważne są badania biochemiczne (badanie krwi), pozwalające ocenić gospodarkę mineralną ustroju. Ocenia się gospodarkę wapniową i fosforanową ustroju, a także poziomy hormonów regulujących „stan” kości.
W przypadku osteoporozy o niejasnej przyczynie, np. u ludzi młodych, w których nie występują typowe czynniki ryzyka, bez istotnych zaburzeń w badaniach biochemicznych, wykonuje się diagnostyczną biopsję kości. Pozwala to szybko wdrożyć leczenie ukierunkowane na konkretne zaburzenia w tkance kostnej.
W osteoporozie ogromne znaczenie ma profilaktyka. Eliminacja czynników ryzyka osteoporozy to podstawa zapobiegania chorobie. Na niektóre z czynników zagrożenia osteoporozą nie można jednak oddziaływać, są to niemodyfikowalne czynniki ryzyka: płeć żeńska, wiek, budowa ciała, dziedziczenie rodzinne.
Jest też jednak pewna grupa czynników ryzyka, które możemy modyfikować, „zmniejszać” je. Można w pewnym zakresie wpływać na czynniki wymienione poniżej:
Oczywiście nie można odstawić leków, które powodują osteoporozę, gdyż konsekwencje związane z ich niezażywaniem będą poważniejsze niż te związane z ich działaniami ubocznymi. Jednak lekarz może odpowiednio modyfikować leczenie i zalecać właściwe postępowanie profilaktyczne.
Dieta jest bardzo ważnym elementem profilaktyki. Kluczową rolę odgrywa uzupełnianie w organizmie wapnia. W wielu krajach spożycie wapnia jest o wiele za niskie - człowiek powinien przyjmować ok. 1000 mg wapnia dziennie. 1000 mg wapnia to 4 filiżanki mleka lub 150 g sera. Do produktów bogatych w wapń należą przede wszystkim mleko i jego przetwory, a także zielone, liściaste warzywa, np. kapusta, brokuły, szpinak, rabarbar, koper, ponadto sardynki, łosoś, migdały. W sytuacjach szczególnych brakującą ilość wapnia można uzupełniać preparatem farmakologicznym według zaleceń lekarza.
Witamina D odgrywa ważną rolę w przyswajaniu wapnia, a co za tym idzie, zdrowiu kości. Powstaje ona w skórze pod wpływem światła słonecznego. Jej wytwarzanie zależy też od zdrowia nerek i wątroby (tam zachodzą jej przemiany). Jak wynika z badań jej wytwarzanie spada u osób starszych, przebywających stale w domu, zmniejsza się też w okresie jesienno-zimowym. Należy w tych sytuacjach uzupełniać witaminę D u osób z grupy ryzyka zachorowania na osteoporozę według zaleceń lekarskich.
Niezmiernie ważnym czynnikiem dla prawidłowej budowy kości jest wysiłek i aktywność fizyczna. Dłuższe unieruchomienie w łóżku jest przyczyną gwałtownie postępującego zaniku kostnego (w tym przypadku potrzebna rehabilitacja). Ruch i ćwiczenia fizyczne stymulują wzrastanie kości i zapobiegają utracie masy kostnej. Najlepsze ćwiczenia to chodzenie na spacery, turystyka piesza, aerobik. Dotyczy to jednak raczej osób niechorujących na osteoporozę, a chcących jej zapobiec w przyszłości. Osoby z osteoporozą muszą uważać by błahy uraz podczas ćwiczeń nie spowodował złamania.
Palenie papierosów jest tak samo szkodliwe dla kości, jak dla płuc i serca. Jest to niewątpliwy czynnik ryzyka osteoporozy. Kobiety palące wcześniej wchodzą w okres przekwitania niż niepalące, tracą więc ochronny wpływ estrogenów, gorzej też wchłaniają w jelitach spożyty wapń. Ogólnie mówiąc: kto chce być zdrowy nie może palić.
Nadużywanie alkoholu może prowadzić do uszkodzenia układu kostnego nawet u młodych ludzi. Jest to spowodowane nie tylko złym odżywianiem towarzyszącym nadużywaniu alkoholu, ale i zaburzeniami przemiany witaminy D w wątrobie.
Ważne jest wczesne rozpoznanie choroby oraz wczesne rozpoczęcie leczenia i rehabilitacji. W leczeniu osteoporozy stosuje się przede wszystkim środki farmakologiczne. Jednak należy pamiętać o równoległym stosowaniu profilaktyki.
Zastosowanie znajdują preparaty wapnia i witaminy D, które pozwalają uzupełniać ich niedobory w organizmie.
W leczeniu osteoporozy u kobiet po menopauzie zastosowanie znajduje hormonalna terapia zastępcza. Polega na przyjmowaniu estrogenów mających ochronne działanie w stosunku do kości.
Skutecznymi zamiennikami estrogenów są bifosfoniany, szczególnie zaś alendronian, który zarówno zapobiega osteoporozie, jak i leczy ją. Bifosfoniany zmniejszają utratę masy kostnej poprzez hamowanie aktywności komórek kościogubnych (osteoklastów).
U kobiet, które przestały miesiączkować przed co najmniej 5 laty warto podawać kalcytoninę łososiową (w postaci sprayu do nosa lub zastrzyków). Po 2 latach leczenia odnotowuje się poprawę gęstości kości.
Oczywiście o farmakoterapii decyduje lekarz, biorąc pod uwagę wskazania i przeciwwskazania do stosowania poszczególnych leków u danego pacjenta.
Przed nami zima. To czas częstych upadków wskutek poślizgnięcia się na lodzie, śniegu, pokrytych zmarzniętą warstwą chodnikach. Takie upadki są szczególnie niebezpieczne dla osób z osteoporozą. Najważniejsza jest ostrożność. Ponadto pomocne mogą być:
A z rad ogólnych, z których można korzystać przez cały rok:
Powyższy artykuł stanowi jedynie zarys wiedzy o osteoporozie. W przypadku wątpliwości, co do postępowania zdrowotnego należy udać się po poradę do lekarza. Lekarz ma wiedzę dotyczącą chorób, ich profilaktyki i leczenia. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.