Choroby jamy ustnej występują dość powszechnie. Nawet niewielkie zmiany w zakresie jamy ustnej mogą mocno dać się we znaki choremu. Ponadto ich niekorzystne następstwa, zazwyczaj bagatelizowane, mają wpływ na zdrowie całego organizmu.
Na początek omówione zostaną ogólnie zagadnienia związane z chorobami jamy ustnej, natomiast poniżej zawarta jest krótka charakterystyka najczęstszych problemów zdrowotnych.
Zapalne choroby jamy ustnej mogą objawiać się bólem, swędzeniem lub pieczeniem, zaczerwienieniem, rozpulchnieniem lub obrzękiem błon śluzowych. Czasem obecny jest nalot na śluzówkach oraz nieprzyjemny zapach z jamy ustnej.
Zapaleniu śluzówki jamy ustnej sprzyja niedostateczna higiena jamy ustnej, a także wysuszenie śluzówki, co często występuje u osób starszych. Wysuszone błony śluzowe są atakowane przez wirusy i bakterie, częste są też infekcje grzybicze. Skaleczenia, podrażnienia, oparzenia, źle dopasowane protezy również sprzyjają powstawaniu stanów zapalnych. Niedobory pokarmowe, niedobory witamin B i C, niedobór żelaza pogarszają sytuację. Niektóre zmiany chorobowe w jamie ustnej mogą być objawem zaburzeń ogólnoustrojowych lub zwiastunem poważniejszych chorób.
Podstawą dbania o zdrowie jamy ustnej jest staranna higiena, polegająca na dokładnym myciu zębów i przestrzeni międzyzębowych (nitka dentystyczna) co najmniej dwa razy dziennie, najlepiej po każdym posiłku. Osoby używające protez powinny je starannie czyścić. W przypadku małych dzieci smoczki dla niemowląt powinno się codziennie wygotowywać, natomiast jeśli matka dziecka ma skłonności do infekcji pleśniawkami, nie powinna karmić niemowlęcia lub małego dziecka swoją łyżką.
Dla zdrowia jamy ustnej, podobnie jak dla całego organizmu ważna jest odpowiednia dieta – „zdrowe jedzenie”: witaminy, minerały zawarte w świeżych warzywach i owocach, nabiał, chude mięso, natomiast unikanie cukrów prostych, czyli słodyczy, rzeczy tłustych i smażonych. Palenie papierosów jest oczywiście szkodliwe. Dla zdrowia jamy ustnej ważne są systematyczne wizyty u dentysty – leczenie ubytków w zębach oraz usuwanie kamienia nazębnego (chore żeby to ogniska zakażeń bakteryjnych).
Często występującym schorzeniem tkanek okołozębowych jest zapalenie dziąseł. Przyczyną powstawania stanu zapalnego są bakterie namnażające się na szyjkach zębów w okolicy dziąsła na skutek niedostatecznej higieny jamy ustnej. Czynnikami ułatwiającymi rozwój drobnoustrojów mogą być kamień nazębny, ubytki w wypełnieniach, źle dopasowane protezy, czy wady zgryzu.
Objawy zapalenia dziąseł to obrzęk, zaczerwienienie, bolesność i czasem krwawienie. Ciężki przebieg zapalenia dziąseł objawia się gorączką, ślinotokiem oraz silnym bólem uniemożliwiającym spożywanie pokarmów. Jeżeli zapalenie dziąseł nie jest leczone, może dojść do zajęcia kości, powstania ropni przyzębowych, co w z kolei może doprowadzić do utraty zęba.
W leczeniu zapalenia dziąseł stosuje się miejscowe środki przeciwzapalne (różne płyny do płukania jamy ustnej dostępne w aptekach), czasem zachodzi potrzeba podania leków przeciwbólowych lub antybiotyku.
Nieprzyjemny zapach z ust, to dość powszechna przypadłość, dotyczy wielu osób. Wydawać by się mogło, że problem jest błahy. Przyczyny tej dolegliwości są zazwyczaj niegroźne i tylko w pojedynczych przypadkach nieświeży oddech jest oznaką poważnej choroby. Jednak przykry zapach z ust może skutecznie utrudniać życie - zniechęcać znajomych, uniemożliwić zaprzyjaźnianie się z nowymi osobami, może też dyskwalifikować w oczach pracodawcy. Nieświeży oddech stanowi często większy problem dla otoczenia niż dla osoby dotkniętej tą przypadłością. Przykry oddech to w zdecydowanej większości przypadków efekt zaniedbania higieny jamy ustnej, chorób dziąseł czy zębów.
Większość przyczyn przykrego zapachu tkwi w jamie ustnej (nieprzyjemny zapach może mieć też źródło w innych chorobach przewodu pokarmowego i układu oddechowego), są to np.: niedokładne mycie zębów, dziąseł i języka (bakterie mają pożywkę z resztek jedzenia), choroby uzębienia (ubytki próchnicowe, zgorzel miazgi, psujące się pozostawione korzenie zębów), bakteryjne zapalenie dziąseł i przyzębia, grzybica jamy ustnej, owrzodzenia i przetoki w jamie ustnej, zużyte, porowate protezy, których oczyszczenie jest trudne, zmniejszony dopływ śliny i wysychanie śluzówek (oddychanie przez usta, przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, zażywanie niektórych leków, które wysuszają gardło i usta oraz hamują wydzielanie śliny).
Leczenie jest skuteczne tylko wtedy, gdy usuwa przyczyny. Przyczyn należy szukać najpierw tam, gdzie są one najczęstsze, czyli w jamie ustnej, choć nieprzyjemny zapach może mieć też źródło w innych chorobach przewodu pokarmowego i układu oddechowego. Zlikwidować trzeba próchnicę, usunąć korzenie zębów i kamień nazębny, wyleczyć zapalenie dziąseł i przyzębia. Pamiętać należy o systematycznej i dokładnej higienie jamy ustnej. Podstawą jest dokładne oczyszczanie zębów oraz przestrzeni międzyzębowych (nitka dentystyczna). Pamiętać też należy o czyszczeniu języka. Nagromadzone na języku bakterie produkują lotne związki siarkowe o ostrym zapachu. Zbierają się one w niteczkowatych brodawkach języka. Nalot można usuwać specjalną szczoteczką. W aptekach dostępne są specjalne płyny do płukania jamy ustnej i szczoteczki do czyszczenia zębów oraz języka.
Żucie gumy lub bezcukrowe cukierki mogą okazać się pomocne (pobudzają wydzielanie śliny). Warto zjeść kawałek jabłka lub cząstkę pomarańczy, by śliny było więcej i dzięki temu drobnoustroje zostaną wypłukane z ust. Można płukać usta wodą lub specjalnymi płukankami dostępnymi w aptekach. Przy odczuwaniu suchości w ustach, należy pić więcej wody. Rzucenie palenia papierosów przyniesie wiele korzyści dla zdrowia, nie tylko poprawę w zakresie zapachu z ust. Unikać można spożywania produktów o przykrym zapachu. Należy powstrzymywać się od picia alkoholu.
Najczęstszą chorobą wirusową jamy ustnej jest zapalenie wywołane przez wirus opryszczki zwykłej. Zwykle jest niegroźna, umiejscowiona tylko na wardze, powoduje nieprzyjemne objawy swędzenia i pieczenia wargi, na której umiejscawia się zmiana chorobowa. Pojawiają się drobne pęcherzyki wypełniające się płynem surowiczym i mające tendencje do zlewania się, po kilku dniach pękają a sączący się płyn przysycha tworząc strupki.
Najcięższy przebieg ma opryszczkowe zapalenie dziąseł i jamy ustnej, które może wystąpić zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Objawy choroby to podwyższona temperatura, utrata apetytu, miejscowe zaczerwienienie, obrzęk dziąseł i ślinotok. Zmiany mają postać pęcherzyków wypełnionych płynem, występujących na wargach, w kącikach ust, na podniebieniu. Po pęknięciu pęcherzyków w jamie ustnej powstają bardzo bolesne nadżerki. Język pokrywa się szarawym nalotem.
Leczenie polega na stosowaniu środków przeciwwirusowych (acyklowir), miejscowo lub ogólnie (w cięższych przypadkach) oraz leków działających przeciwgorączkowo i przeciwbólowo. Na zmiany opryszczkowe nie wolno w żadnym wypadku stosować kortykosteroidów i antybiotyków.
Afty mogą pojawić się w każdym wieku, najczęstsze są u młodych kobiet w wieku 25-40 lat. Przyczyny ich powstawania nie są do końca poznane, prawdopodobnie główną rolę odgrywa spadek odporności organizmu. Tworzeniu aft sprzyjają urazy mechaniczne, stres, niedożywienie, alergie pokarmowe, przeziębienia, zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Możliwe, że powodem ich powstawania jest podrażnienie wywołane np. energicznym szczotkowaniem zębów, czy niewłaściwie dopasowanymi protezami. Również palenie papierosów przyspiesza powstawanie aft.
Zmiany chorobowe najczęściej pojawiają się na wargach, błonie śluzowej policzków, brzegach języka i dziąsłach. Początkowo są to małe, czerwone, twarde grudki, a w ciągu 1-2 dni tworzą się bolesne owrzodzenia, o średnicy od trzech do kilkunastu milimetrów. Mogą one przeszkadzać w mówieniu i jedzeniu.
W leczeniu aft wykorzystuje się środki odkażające (płyny do płukania jamy ustnej dostępne w aptekach) i zmniejszające ból. Większość zmian goi się w ciągu 7-10 dni. Jeżeli nawroty choroby są częste, należy zgłosić się do dentysty w celu konsultacji i ustalenia planu leczenia. Cięższe postacie aftoz wymagają leczenia antybiotykami lub sterydami.
Zmiany zapalne mają postać białawych plamek, podobnych do grudek zsiadłego mleka. Sprawcą choroby jest powszechnie występujący grzyb z rodzaju Candida - ten sam, który powoduje też drożdżakowe zakażenia pochwy. Niewielka ilość tych mikrobów jest stale obecna w jamie ustnej i nie wywołuje wykwitów. Jednak przy spadku odporności organizmu, gdy jest osłabiony, np. chorobą, drożdżaki mogą się szybko namnożyć, co grozi powstaniem kandydiozy. Schorzenie często dotyczy noworodków zakażonych podczas porodu grzybami drożdżopodobnymi, pochodzącymi z narządów rodnych matki – wówczas mówi się o pleśniawkach. Pleśniawki, występujące u noworodka mogą utrudniać mu połykanie. Również osoby w starszym wieku chorujące na cukrzycę, przyjmujące antybiotyki lub leki osłabiające układ odpornościowy są bardziej narażone na zakażenie jamy ustnej grzybem Candida.
Leczone pleśniawki ustępują po 5-10 dniach. Chore miejsca pędzluje się 4-5 razy dziennie wacikiem nasyconym Nystatyną. W czasie leczenia należy wyklucz z diety cukier, co utrudni drożdżakom rozwój. Gdy po takim leczeniu pleśniawki nie ustąpią, lekarz zaleci mocniejsze, działające ogólnie leki przeciwgrzybicze.
Należy zwrócić uwagę, że grube białe plamy na języku i błonie śluzowej policzków mogą być objawem leukoplakii, która jest stanem przedrakowym. By rozpoznać charakter zmian, lekarz pobierze wacikiem próbkę nalotu i obejrzy ją pod mikroskopem.
Również wszystkie długo gojące się zmiany czy owrzodzenia w jamie ustnej mogą być zmianą nowotworową. W razie wątpliwości co do charakteru nieprawidłowych wykwitów konieczna jest wizyta u lekarza w celu wykluczenia niebezpiecznych schorzeń.
Powyższy artykuł daje jedynie ogólną wiedzę o omawianych problemach. Dane tutaj przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W przypadku problemów zdrowotnych i jakichkolwiek wątpliwości należy zwrócić się po poradę do lekarza. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.