Zapalenie ucha środkowego jest jedną z najczęstszych chorób laryngologicznych. Dotyka zarówno dzieci, jak też dorosłych. Charakterystyczne cechy tej choroby to ból, wyciek z ucha, uczucie zatkania ucha oraz osłabienie słuchu. Dawniej, gdy nie znano antybiotyków, zdarzały się bardzo groźne i częste powikłania doprowadzające nawet do utraty słuchu lub zakażenia opon mózgowych.
O ostrym zapaleniu mówimy, gdy czas trwania choroby ogranicza się do 3 tygodni. O przewlekłym zapaleniu mówimy, gdy czas choroby przekracza 3 miesiące. Przyczyną przewlekłego zapalenia ucha środkowego jest niewyleczone do końca ostre zapalenie. Wyróżnia się też postać podostrą, której czas trwania jest pośredni (od 3 tygodni do 3 miesięcy).
Ostre zapalenia ucha środkowego zdarzają się głównie u dzieci, jednak zapadają na nie również dorośli. Objawy to ból ucha, uczucie napięcia i pełności w uchu. Pacjent często gorzej słyszy chorym uchem. Pojawiają się też objawy ogólne, takie jak gorączka, u dzieci często wysoka, dochodząca nawet do 40 stopni Celsjusza, oraz uczucie ogólnego rozbicia. U niemowląt objawy są niecharakterystyczne - bezsenność, drażliwość, płacz, brak apetytu, wysoka temperatura, rzadziej nasilający się katar, czasami wymioty i biegunka.
Najczęstsze zachorowania na ostre zapalenie ucha środkowego występują w okresie jesienno-wiosennym, a także w przebiegu wielu chorób zakaźnych, takich jak płonica, odra czy ospa wietrzna. Sprzyjają mu również inne choroby laryngologiczne, takie jak zapalenie zatok przynosowych, uraz jamy bębenkowej, urazy kości skroniowej oraz stan po wycięciu migdałków podniebiennych, a także osłabienie odporności.
Za pierwotne zakażenia ucha w przeważającej części odpowiedzialne są wirusy. Powodują one jednak powstawanie wysięku, który nadkażają bakterie – zagęszczony wysięk jest pożywką dla bakterii. Stąd dużą rolę w leczeniu odgrywają antybiotyki. Ich zastosowanie pozwala uniknąć powikłań. Dzięki antybiotykoterapii przebieg ostrego zapalenia uchu środkowego wygląda odmiennie od spotykanego dawniej zapalenia przebiegającego w postaci ropnego wysięku gromadzącego się w jamie bębenkowej. Obecnie większość zapaleń to zapalenia z wysiękiem surowiczym lub bez wysięku. Dodatkowo stosowane jest leczenie objawowe: przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwgorączkowe oraz obkurczające błonę śluzową nosa.
Drobnoustroje powodują powstanie obrzęku błony bębenkowej (głównej części ucha środkowego). Zbierający się tam płyn może uwypuklać błonę bębenkową, która oddziela ucho środkowe od zewnętrznego i w ostateczności czasem może spowodować jej przerwanie - lekarze mówią wtedy o perforacji błony bębenkowej. Wówczas z ucha zaczyna sączyć się wydzielina, ale za to ustępują przykre dolegliwości bólowe.
Kiedy pojawi się już wyciek, bardzo ważna jest odpowiednia higiena przewodu słuchowego polegająca na systematycznej zmianie opatrunków. Można również stosować krople do uszu, zalecone przez lekarza.
Oczywiście nie zawsze musi dojść do perforacji błony bębenkowej, która zresztą po pewnym czasie ulega regeneracji (odrasta). W okresie uwypuklenia błony bębenkowej wskazane może być jej nacięcie, czyli paracenteza. Jest to właściwie zabieg bezbolesny, który przynosi dużą ulgę cierpiącemu. Paracenteza jest wykonywana przez laryngologa w sterylnych warunkach, w znieczuleniu. Zabieg przynosi natychmiastową ulgę choremu, łagodząc ból wynikający z napięcia zmienionej zapalnie błony bębenkowej. Dodatkowo podczas zabiegu pobiera się materiał do badania bakteriologicznego.
Niewyleczone do końca ostre zapalenie, po którym pozostaje otwór w błonie bębenkowej, może przejść w stan przewlekły. Taki ubytek stanowi bowiem „zachętę” do osiedlania się w uchu środkowym bakterii, a potem rozwoju zapalenia, które niejednokrotnie doprowadza do zniszczenia delikatnych struktur jamy bębenkowej. Charakterystyczną cechą choroby jest występowanie perforacji błony bębenkowej oraz okresowych wycieków z ucha środkowego, a w późniejszym okresie postępująca utrata słuchu.
W leczeniu przewlekłego zapalenia ucha środkowego niezbędne jest odsysanie wydzieliny oraz oczyszczanie przewodu słuchowego ze złuszczonego nabłonka. Potrzebne są również krople z antybiotykiem wkraplane do ucha. Leczenie odbywa się pod kontrolą laryngologa.
Powikłaniami zapaleń ucha może być wiele chorób nie zawsze związanych bezpośrednio z tym narządem. Jednym z najczęstszych jest ostre zapalenie tzw. wyrostka sutkowatego. Pacjent odczuwa pulsujący ból za uchem, a z przewodu słuchowego sączy się obfita ropna wydzielina. Lekarz stwierdza wtedy obrzęk i bolesność okolicy za małżowiną uszną oraz perforację błony bębenkowej. Taki stan jest wskazaniem do natychmiastowego umieszczenia chorego w szpitalu. Potrzebny będzie wtedy zabieg operacyjny polegający na otwarciu bądź wycięciu wyrostka sutkowatego. Niezbędne staje się też podawanie antybiotyków.
Inne poważne, na szczęście niezbyt częste powikłania zapaleń ucha to: zapalenie opon mózgowych, ropień zewnątrzoponowy, ropień mózgu, ropień podtwardówkowy, zapalenie błędnika, zapalenie zakrzepowe zatoki esowatej Nie należy więc lekceważyć tej choroby.
Jedną z odmian zapalenia ucha dotykającą często dzieci jest wysiękowe zapalenie ucha środkowego. Szacuje się, że nawet ok. 20% wszystkich dzieci we wczesnym dzieciństwie choruje na wysiękowe zapalenie ucha środkowego. W jamie bębenkowej gromadzi się wtedy wydzielina o charakterze śluzowym, co doprowadza do upośledzenia słuchu. Na szczęście jest ono odwracalne, a po zniknięciu płynu słuch wraca do normy.
Najczęstszą przyczyną sprzyjającą tej chorobie jest przerost migdałka gardłowego, zwanego czasem trzecim migdałem. Innym powodem może być niewłaściwie leczone lub wcale nieleczone ostre zapalenie ucha środkowego, a także alergiczne nieżyty nosa.
U dziecka z wysiękowym zapaleniem rodzice zauważają upośledzenie słuchu występujące pozornie bez przyczyny. Dziecko nie reaguje na wołanie powtarzane tym samym co zwykle tonem głosu, głośniej niż zwykle słucha TV lub radia. Czasami dzieci skarżą się również na uczucie zatkania lub szumy w uchu. Oczywiście wskazana jest wtedy wizyta u laryngologa.
Wysiękowe zapalenie ucha środkowego ma tendencję do samoistnego ustępowania, czasami wystarczy więc uważna obserwacja, ważna jest jednak stała kontrola laryngologiczna i okresowe sprawdzanie słuchu.
Wysiękowe zapalenie ucha środkowego występuje również u dorosłych, choć rzadziej niż u dzieci. Przyczyną jest wtedy niedrożność trąbki słuchowej łączącej jamę bębenkową z gardłem.
Powyższy artykuł daje jedynie ogólną wiedzę o omawianych problemach. Dane tutaj przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W przypadku problemów zdrowotnych i jakichkolwiek wątpliwości należy zwrócić się po poradę do lekarza. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.