Tarczyca, zwana inaczej gruczołem tarczowym, to narząd przylegający do tchawicy od przodu, tuż poniżej krtani. U zdrowej osoby jest niewidoczna; powiększoną tarczycę łatwo rozpoznać, przybiera postać tzw. wola. Tarczyca jest „odpowiedzialna” za wydzielanie hormonów – tyroksyny i trijodotyroniny, regulujących czynność większości tkanek organizmu. Trudno jest krótko, prosto i jednoznacznie wskazać funkcje hormonów tarczycy, mają one działanie wielokierunkowe i złożone. Skutki niedoboru to uogólnione spowolnienie procesów metabolicznych - stają się widoczne, gdy wymienia się objawy niedoczynności tarczycy.
Niedoczynność tarczycy występuje pięć razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Stwierdza się ją u 1-6% osób do 60 roku życia. Częstość występowania choroby zwiększa się z wiekiem.
Jakie objawy wskazywać mogą na niedoczynność tarczycy? Otóż osoba z niedoczynnością tarczycy jest apatyczna, spowolniała. Odczuwa osłabienie sprawności fizycznej i umysłowej, zaburzenia pamięci, czasem depresję. Ma zwiększoną wrażliwość na zimno, odczuwa marznięcie zwłaszcza rąk i stóp (tzw. nietolerancja zimna). Skóra jest sucha, zimna, „ciastowata”. Włosy są suche, kruche, łamliwe, przerzedzają się, mogą wypadać brwi. Występują zaparcia spowodowane zwolnieniem perystaltyki jelit. Masa ciała zwiększa się. Głos może być szorstki, ochrypły, matowy, co związane jest z pogrubieniem strun głosowych. Występuje tendencja do niskiego ciśnienia, zwolnienia czynności serca, spłycenia i zmniejszenia częstotliwości oddechów. Występować mogą obrzęki podskórne (tzw. obrzęk śluzowaty) – pogrubienie rysów twarzy, obrzęki powiek, dłoni.
Niedoczynność tarczycy to zespół objawów klinicznych wywołanych niedoborem jej hormonów: tyroksyny (w skrócie T4) i trijodotyroniny (T3).
Określenie „niedoczynność pierwotna” oznacza, że przyczyna zmniejszonego wydzielania hormonów jest związana z chorobą samej tarczycy (np. z autoimmunologicznym uszkodzeniem tarczycy w chorobie Hashimoto).
Określenie „niedoczynność wtórna” wskazuje na to, że choroba tarczycy jest następstwem innej choroby. Jakiej? Otóż wydzielanie hormonów przez tarczycę kontroluje przysadka mózgowa. Pobudza ona tarczycę do „pracy” poprzez wydzielanie tyreotropiny (TSH), gdy wzrasta zapotrzebowanie na hormony tarczycy, gdy ich poziom jest niski. Wysoki poziom hormonów tarczycy z kolei „hamuje” wydzielanie TSH przez przysadkę. Gdy obniża się poziom T4 i T3 przysadka znów pobudza tarczycę do ich wydzielania uwalniając więcej TSH. I tak prawidłowo zachodzi proces samoregulacji. Choroba przysadki mózgowej i niedostateczna do potrzeb produkcja „pobudzającego” tarczycę hormonu TSH sprawia, że tarczyca nie jest dostatecznie stymulowana do produkcji hormonów – wtedy mówi się o wtórnej niedoczynności tarczycy.
Rozpoznanie lekarz opiera na rozmowie z pacjentem (tak zwany wywiad lekarski), badaniu pacjenta i badaniach dodatkowych. Jako pierwsze, przesiewowe badanie wykonuje się oznaczenie TSH. Gdy jest nieprawidłowe oznacza się wolne hormony tarczycy. Nie oznacza się stężeń całkowitych hormonów tarczycy T4 i T3, lecz oznacza się hormony wolne: FT4 (wolną tyroksynę) i FT3 (wolną trijodotyroninę). W niedoczynności tarczycy poziom wolnej tyroksyny FT4 w surowicy jest obniżony, poziom wolnej trijodotyroniny FT3 prawidłowy lub obniżony. Natomiast co do poziomu tyreotropiny (TSH) - zmniejszone stężenie TSH wskazuje na przyczynę wtórną, a podwyższone stężenie TSH – na przyczynę pierwotną (tarczycową) niedoczynności.
Inne badania to oznaczenie przeciwciał przeciwtarczycowych (ich obecność wskazuje na chorobę autoimmunologiczną). Podstawowym badaniem obrazowym jest badanie ultrasonograficzne tarczycy, które pozwala ocenić jej wielkość, kształt, położenie, echogeniczność miąższu, ukrwienie, ewentualną obecność guzków. Pomocna może być biopsja cienkoigłowa – pobranie wycinka gruczołu dla oceny histologicznej (np. w razie zapalenia typu Hashimoto). W niektórych sytuacjach pomocne może być też badanie scyntygraficzne (oznaczenie wychwytu i gromadzenia radioznacznika przez tarczycę).
Niezależnie od przyczyny choroby niedoczynność tarczycy jest wskazaniem do zastosowania leczenia substytucyjnego i polega na podawaniu L-tyroksyny. Należy ściśle stosować się do zaleceń lekarza prowadzącego co do przyjmowania leku i wykonywania badań kontrolnych.
Wcześnie rozpoznana i odpowiednio leczona niedoczynność tarczycy nie prowadzi do istotnych ograniczeń trybu życia. W przypadku nierozpoznania choroby lub zaprzestania leczenia dochodzi do pogorszenia stanu zdrowia. U rozwijających się dzieci niedobór hormonów tarczycy jest przyczyną gorszego rozwoju umysłowego, a u osób starszych prowadzi do rozwoju zmian otępiennych.
Prawidłowy poziom hormonów tarczycy u matki w czasie ciąży a następnie u dziecka po urodzeniu jest konieczny do jego prawidłowego rozwoju umysłowego. U noworodków wykonuje się testy przesiewowe w pierwszych dobach życia (oznaczenie stężenia TSH we krwi) mające na celu wykrycie ewentualnej niedoczynności tarczycy. W przypadku niedoczynności wdrożenie leczenia substytucyjnego pozwala dziecku prawidłowo się rozwijać.
Objawy niedoczynności tarczycy u ludzi starszych są często błędnie utożsamiane ze starzeniem się, rozwojem miażdżycy, depresji, następstwem immobilizacji i apatii.
Powyższy artykuł daje jedynie ogólną wiedzę o problemie, jakim jest niedoczynność tarczycy. Dane tutaj przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W przypadku problemów zdrowotnych i jakichkolwiek wątpliwości należy zwrócić się po poradę do lekarza. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.