Niedokrwistością, czyli anemią nazywamy zmniejszenie stężenia hemoglobiny, hematokrytu lub liczby erytrocytów poniżej wartości prawidłowych, czyli poniżej ustalonego poziomu normy. Biorąc pod uwagę najczęściej używany parametr, czyli stężenie hemoglobiny, niedokrwistość (anemię) rozpoznaje się przy wartości tego stężenia poniżej 13,5 g/dl (gram na decylitr) u mężczyzn i poniżej 12,0 g/dl u kobiet.
U dzieci obowiązują inne normy, zależne od wieku dziecka.
Podział niedokrwistości jest dosyć złożony. Podział może uwzględniać wielkość erytrocytu. Wyróżnia się więc niedokrwistości normoblastyczne (krwinki prawidłowe), megaloblastyczne (zbyt duże) i mikrocytarne (krwinki małe). W podziale tym wykorzystuje się parametr MCV, czyli średnią objętość krwinki.
Kolejny podział uwzględnia średnią zawartość hemoglobiny w krwince (MCH). Wyróżnia się niedokrwistości niedobarwliwe hipochromiczne (niskie MCH, np. niedokrwistości z niedoboru żelaza), niedokrwistości normochromiczne (prawidłowe MCH, np. niedokrwistości hemolityczne) i niedokrwistości nadbarwliwe hiperchromiczne (wysokie MCH, np. niedokrwistości z niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego).
Prosty i przejrzysty jest poniższy podział:
W poniższym artykule uwaga skupiać się będzie na najczęstszej anemii – na niedokrwistości spowodowanej niedoborem żelaza (tzw. niedokrwistość syderopeniczna). Stanowi ona prawie 80% wszystkich niedokrwistości i dotyczy głównie kobiet (ponad 10% wszystkich kobiet w Europie). Jest to według powyższych podziałów niedokrwistość niedoborowa, mikrocytarna i niedobarwliwa. W badaniu krwi stwierdza się obniżony poziom żelaza w surowicy.
Przyczyną anemii z niedoboru żelaza jest niedostateczne dostarczanie organizmowi żelaza, wzrost zapotrzebowania na ten pierwiastek (ciąża, okres karmienia piersią, wzrost i rozwój organizmu), jego niewłaściwe wchłanianie w przewodzie pokarmowym lub nadmierna utrata (krwawienia).
Niedostarczanie żelaza ustrojowi związane może być z niewłaściwa dietą. W chorobach przewodu pokarmowego ustrój może wchłaniać zbyt mało żelaza mimo zapewnionej odpowiedniej ilości żelaza w pożywieniu. Dla wykazania upośledzonego wchłaniania lekarz może przeprowadzić test wchłaniania żelaza (określenie stężenia żelaza w surowicy przed i dwie godziny po doustnym podaniu 100 mg dwuwartościowego żelaza – poziom powinien wzrosnąć dwukrotnie).
Przewlekłe krwawienia doprowadzać mogą do wyczerpania ustrojowych zapasów żelaza. U kobiet jedną z najczęstszych przyczyn są obfite krwawienia miesiączkowe. U kobiet po menopauzie i u mężczyzn po 50 roku życia częstą przyczyną przewlekłego krwawienia mogą być zmiany w obrębie układu pokarmowego (polipy jelita grubego, stany zapalne, nowotwór jelita grubego). Częstym miejscem krwawienia są owrzodzenia żołądka i dwunastnicy. Przewlekłe krwawienie do przewodu pokarmowego potwierdzić można przeprowadzając badanie na krew utajoną w kale.
Żelazo z produktów pochodzenia roślinnego wchłania się dużo gorzej niż z produktów pochodzenia zwierzęcego, stąd ściśle wegetariańska dieta sprzyja niedoborowi żelaza. Dlaczego tak się dzieje? W produktach pochodzenia zwierzęcego jest żelazo dwuwartościowe, a w produktach roślinnych zawarte jest żelazo trójwartościowe.
Ze względu na zawartość żelaza artykuły spożywcze można ogólnie podzielić na:
Należy jeść więcej chudego mięsa, wątroby, chudych gatunków wędlin. Jest to źródło żelaza dobrze przyswajanego przez organizm. W każdym posiłku należy uwzględnić warzywa i owoce o dużej zawartości witaminy C. Zwiększa ona znacznie wchłanianie żelaza (nawet 2 - 3-krotnie). Bogate w witaminę C są papryka czerwona, natka pietruszki, brokuły, pomidory, truskawki, czarne porzeczki i cytrusy.
Należy ograniczyć picie kawy i herbaty w czasie posiłków. Zawierają one związki hamujące wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego. Można je pić w czasie między posiłkami.
Najważniejsze jest leczenie przyczynowe, czyli np. leczenie źródła krwawienia (usunięcie polipa jelita grubego, leczenie choroby wrzodowej). Ważna jest modyfikacja diety, czyli tak zwane „zdrowe odżywianie się”.
W leczeniu farmakologicznym stosuje się doustne preparaty (tabletki) dwuwartościowego żelaza. Leczenie z podawaniem żelaza trójwartościowego dożylnie przeprowadzane jest tylko w warunkach szpitalnych (wymaga stałej kontroli lekarskiej). Domięśniowo żelazo podaje się w wyjątkowych sytuacjach, rzadko. Do preparatów żelaza nie mogą mieć dostępu dzieci, przypadkowe połkniecie kilku tabletek stanowi duże zagrożenie!
Przy występowaniu omówionych wyżej objawów niedokrwistości należy zgłosić się do lekarza. Stwierdzenie niedokrwistości jest możliwe po wykonaniu badania krwi. Badanie krwi daje też odpowiedź na pytanie, jaki to rodzaj niedokrwistości. Najczęściej jest to anemia syderopeniczna, spowodowana niedoborem żelaza. Wystąpienie anemii jest czasem sygnałem istniejącej w organizmie poważnej choroby (np. krew w kale u starszych mężczyzn wymaga szczegółowej diagnostyki). Lekarz wybierze najlepszy sposób postępowania i leczenia.