Przyszła zima. To czas częstych upadków wskutek poślizgnięcia się na lodzie, śniegu, pokrytych zmarzniętą warstwą chodnikach lub podczas uprawiania zimowych sportów. Skutkami takich upadków są urazy kończyn, a także niebezpieczniejsze w skutkach urazy głowy. Pewne objawy po urazie głowy powinny wzbudzać szczególny niepokój. Jakie to objawy, można dowiedzieć się z tekstu poniżej.
Urazy głowy zdarzają się o każdej porze roku w różnych sytuacjach, np. jako skutek wypadków samochodowych, upadków z wysokości, z roweru, czasem niestety również pobić. Zimą często są następstwem upadków wskutek poślizgnięć na oblodzonych chodnikach oraz uprawianych sportów. Gdy spadnie śnieg rozpoczyna się czas „białego szaleństwa” - miłośnicy łyżwiarstwa zakładają łyżwy, dzieci zjeżdżają na sankach, miłośnicy narciarstwa ruszają na stoki - zdarzają się upadki i zderzenia z innymi miłośnikami sportu i zimowej zabawy – o uraz głowy nie trudno.
Głowie od zawsze przypisywano ogromne znaczenie. Ze względu na rolę głowy jako najistotniejszej części ciała, w wielu językach pojęcia określające najważniejsze osoby lub rzeczy pochodzą od wyrazu „głowa”. Na przykład: główny - najważniejszy, głowa państwa -najważniejsza osoba w państwie. Od łacińskiego słowa „głowa” - „caput” pochodzą takie określenia jak polskie kapitan, kapituła, czy też angielskie capital city (stolica).
Szczególna troska o głowę wynika jednak nie ze słownikowych pojęć, a z innej przyczyny. W głowie mieści się centrum układu nerwowego. Kostne rusztowanie głowy stanowi czaszka, stanowiąca ochronę dla zawartego w niej mózgu. Urazy czaszki i mózgu są zawsze bardzo poważne. Częste są też uszkodzenia powłok czaszki, czyli skóry i tkanki podskórnej: otarcia naskórka, obrzęk tkanki podskórnej, drobne rany, siniaki.
Jeśli doszło do urazu głowy, jakie objawy są szczególnie niepokojące? Skutkiem urazu głowy mogą być otarcia naskórka, obrzęk tkanki podskórnej oraz tzw. siniaki (podbiegnięcia krwawe) w miejscu urazu. Czasami takie urazy mogą wymagać opatrzenia opatrunkiem lub rzadziej założenia szwów na ranę. Jeśli na tym kończą się niekorzystne działania urazu, nie ma powodów do niepokoju.
Poważniejszymi są urazy, którym towarzyszą objawy świadczące o obrażeniach ośrodkowego układu nerwowego (wstrząśnienie mózgu, stłuczenie mózgu, krwawienia śródczaszkowe). Do takich objawów należą bóle i zawroty głowy, nudności, wymioty, senność, zaburzenia świadomości, dezorientacja co do swojej osoby, miejsca lub czasu, krótka utrata przytomności, zaburzenia pamięci, drgawki. Te objawy budzą niepokój - w takiej sytuacji konieczny jest natychmiastowy kontakt z lekarzem. Najpoważniejsze, ciężkie urazy głowy charakteryzują się długo utrzymującymi się objawami świadczącymi o uszkodzeniu ośrodkowego układu nerwowego: zaburzeniami świadomości trwającym godziny, a nawet dni po urazie, drgawkami, wielokrotnymi wymiotami. Poważnym objawom towarzyszyć oczywiście mogą otarcia naskórka, rany skóry i siniaki.
W przypadku ciężkich urazów głowy, zwłaszcza u nieprzytomnych, należy pamiętać o częstym jednoczesnym występowaniu urazów kręgosłupa szyjnego (np. upadek narciarza na stoku, wypadek samochodowy, skok „na głowę” do płytkiej wody). Konieczna jest wtedy stabilizacja kręgosłupa szyjnego odpowiednim kołnierzem, by nie doszło do uszkodzenia rdzenia kręgowego, co może być tragiczne w skutkach (porażenie kończyn). Nie należy poruszać głową rannego – doraźnie przed przybyciem ratowników głowę obłożyć można dla ustabilizowania po bokach np. zrolowanymi kocami. Ewentualne obrócenie na bok, gdy poszkodowana w wypadku osoba wymiotuje i krztusi się, powinno odbywać się przy pomocy kilku osób, przy ustabilizowaniu przez jedną osobę głowy i kręgosłupa szyjnego.
Uraz głowy może przebiegać początkowo bez wyraźnych następstw - dość często ciężkim i niebezpiecznym urazom głowy nie towarzyszą żadne niepokojące objawy, ujawnić się one mogą dopiero później, po kilku godzinach lub nawet dniach. Dlatego ta właśnie grupa urazów zajmuje w medycynie szczególne miejsce i wymaga zwiększonej uwagi. Gdy po urazie głowy pojawi się niepokojący objaw (jeden lub kilka z opisanych powyżej – np. senność, ból głowy, nudności), należy natychmiast zgłosić się do lekarza!
Wstrząśnienie mózgu to jedno z najczęstszych następstw urazu głowy. Jest pourazowym zaburzeniem stanu świadomości, które może (ale nie musi) łączyć się z utratą przytomności. Stwierdza się wówczas zaburzenia orientacji, zmniejszenie zdolności koncentracji, zaburzenie logicznego myślenia, niepamięć wsteczną - one właśnie stanowią typowe objawy wstrząśnienia mózgu. Inne objawy to ból głowy, zawroty, nudności, wymioty. Wyraźne splątanie jest rzadszym objawem wstrząśnienia mózgu. Po stwierdzeniu przez lekarza wstrząśnienia mózgu pacjent wymaga odpoczynku w łóżku i kilkudniowej obserwacji.
Stłuczenie mózgu wiąże się ze zniszczeniem tkanki mózgowej w wyniku rozerwania i wynaczynienia krwi. W stłuczeniu mózgu dochodzi tez do obrzęku tkanki mózgowej. Stłuczenia kory powstają zwykle w wyniku bezpośredniego uderzenia lub odbicia mózgu o wyniosłości kostne czaszki. Ogniska stłuczenia występują również pod miejscem ewentualnych złamań kości czaszki. Do objawów stłuczenia mózgu należą utrata przytomności, zaburzenia siły mięśniowej lub czucia, zaburzenia widzenia, drgawki. Pacjent wymaga obserwacji w szpitalu.
Powikłaniem stłuczenia mózgu może być krwotok w miejscu stłuczenia. Również złamanie kości czaszki powoduje krwawienie i powstawanie krwiaka uciskającego na mózg. Do krwawienia dochodzi wskutek uszkodzenia naczyń krwionośnych.
Mózg chroni czaszka, oraz trzy kolejno od zewnątrz wymienione błony, tak zwane opony mózgu: twardówka, pajęczynówka oraz opona miękka. W zależności od tego, które naczynia krwionośne zostały uszkodzone wskutek urazu wyróżnia się krwiaki nadtwardówkowe (krew gromadzi się pomiędzy kością czaszki a oponą twardą), krwiaki podtwardówkowe (krew gromadzi się pomiędzy oponą twardą a tzw. pajęczynówką), krwawienia podpajęczynówkowe oraz sródmózgowe.
Powstałe w wyniku krwawienia krwiaki śródczaszkowe mogą wystąpić nawet 5-10 dni po urazie głowy –dają one niepokojące objawy wymagające, z uwagi na niebezpieczne dla życia powikłania natychmiastowego kontaktu z lekarzem. Powstałe krwiaki po rozpoznaniu (RTG czaszki, tomografia komputerowa głowy) wymagają interwencji chirurgicznej.
Jeśli po urazie głowy istnieje jakakolwiek wątpliwość, co do niekorzystnych skutków urazu, należy natychmiast skontaktować się z lekarzem. Również jeśli kilka dni wcześniej miał miejsce uraz głowy, a pojawiają się opisane powyżej niepokojące objawy należy skontaktować się z lekarzem! Lekarz przeprowadzi badanie neurologiczne pacjenta oraz w razie potrzeby zleci badania dodatkowe takie jak zdjęcie radiologiczne czaszki, czy tomografia komputerowa głowy. W zależności od rozpoznania wdroży odpowiednie postępowanie.
Celem postępowania lekarskiego jest ustalenie następstw urazu głowy, wczesne wykrycie ewentualnych powikłań (np. powstanie krwiaka śródczaszkowego), leczenie i ewentualnie rehabilitacja, dobrane tak, aby możliwy był pełny powrót pacjenta do zdrowia.
W przypadku części urazów głowy, zwykle tych z towarzyszącą utratą przytomności lub którymś z opisanych niepokojących objawów, konieczna jest obserwacja chorego w szpitalu, najczęściej w oddziale chirurgicznym lub neurologicznym.
Po dokładnym badaniu lekarskim i wykonaniu niezbędnych badań dodatkowych pacjenci z lżejszymi urazami głowy zwykle są wypisywani do domu. Wskazane jest, aby w takim przypadku pacjent przez następne 48-72 godziny pozostawał stale pod opieką odpowiedzialnej pełnoletniej osoby, która obserwować będzie, czy nie pojawią się ewentualne niepokojące objawy.
Nie jest to proste, jednak warto próbować minimalizować ryzyko. Z uwagi na mogące zaistnieć niekorzystne skutki urazów głowy należy zachować w „ryzykownych” sytuacjach odpowiednią ostrożność. Na przykład na stoku narciarskim lub lodowisku - założyć ochronny kask na głowę; podobnie podczas jazdy na rowerze, motocyklu, desce czy na rolkach. W samochodzie – należy zapiąć pasy bezpieczeństwa. Zimą na oblodzonym, śliskim chodniku pomocne mogą być obuwie o antypoślizgowej podeszwie, ubiór nie powinien ograniczać swobody ruchów, starsze osoby przy niekorzystnych warunkach atmosferycznych (oblodzone chodniki) w miarę możliwości powinny ograniczyć chodzenie po ulicach, zwłaszcza należy unikać dźwigania zbyt ciężkich toreb z zakupami.
Powyższy artykuł daje jedynie ogólną wiedzę o problemie, jakim są urazy głowy. Celem było zwłaszcza zwrócenie uwagi na niepokojące objawy pourazowe, których nie należy bagatelizować. Więcej o „zimowych urazach” (skręceniach i zwichnięciach stawów, złamaniach) można przeczytać w artykule „Poślizgnięcia na lodzie” na stronie internetowej www.zdrowie.flink.pl.
Dane tutaj przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy zwrócić się po poradę do lekarza. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.