Bolesnym miesiączkowaniem określa się silne bóle kurczowe podbrzusza i okolicy krzyżowej, niekiedy o charakterze bólów kolkowych. Dolegliwości te występują zazwyczaj tuż przed miesiączką oraz na początku krwawienia miesięcznego. Bolesne miesiączki są dolegliwością bardzo wielu kobiet, niekiedy o tak dużym nasileniu, że zmuszają do pozostania w łóżku przez 1 - 3 dni. Bolesne miesiączkowanie może znacznie zaburzyć normalne życie kobiety, być przyczyną absencji chorobowej w szkole i pracy.
Dolegliwości pojawiają się najczęściej w przeddzień lub pierwszego dnia krwawienia. Następnego dnia z reguły stopniowo zmniejszają się i zanikają, mogą jednak utrzymywać się przez cały czas trwania krwawienia miesiączkowego. Ból może mieć różne nasilenie: począwszy od dyskomfortu w obrębie podbrzusza, uczucia ciążenia w pierwszym dniu krwawienia miesięcznego bez dodatkowych objawów, do intensywnego silnego bólu, skurczowego, trwającego nawet kilka dni, często z rozstrojem żołądkowo-jelitowym, bólem pleców oraz bólem głowy. Inne objawy to osłabienie i zmęczenie, nudności i wymioty, zaburzenia pokarmowe pod postacią wzdęć, zaparć lub biegunek oraz drażliwość i depresyjny nastrój.
Około 40% dorosłych kobiet ma bóle miesiączkowe, z tego 10% z powodu nasilenia dolegliwości pozostaje w łóżku przez 1-3 dni, co miesiąc. Bolesne miesiączkowanie to najczęstsza pojedyncza przyczyna nieobecności młodych kobiet w pracy bądź w szkole.
Wyróżnia się przyczyny organiczne i czynnościowe bolesnego miesiączkowania.
Przyczyny organiczne:
Przyczyny czynnościowe:
Z pewnością duże znaczenie w powstawaniu bolesnego miesiączkowania mają prostaglandyny i niektóre leukotrieny. W drugiej fazie cyklu miesiączkowego ma miejsce wzrost stężenia estradiolu (hormon), stymulującego syntezę prostaglandyn, które są odpowiedzialne za wystąpienie zespołu bólowego.
Powtarzające się bolesne miesiączki są sygnałem, że należy zgłosić się do lekarza ginekologa, by wykluczyć anomalie anatomiczne układu rozrodczego lub zmiany chorobowe.
Lekarz przeprowadza rozmowę (wywiad) z pacjentką oraz badanie. Na podstawie wywiadu, badania oraz badań dodatkowych może postawić rozpoznanie. Jeśli okaże się, że przyczyną bolesnego miesiączkowania jest niedorozwój macicy, wadliwa budowa macicy, jej tyłozgięcie albo nadmierne przodozgięcie, endometrioza, mięśniaki macicy lub przewlekłe stany zapalne narządów rodnych, wówczas mówi się o wtórnym bolesnym miesiączkowaniu (tzn. takim, które ma ewidentną przyczynę pierwotną). Wtórne bolesne miesiączkowanie występuje po okresie wcześniejszego niebolesnego miesiączkowania (zwykle po 20 roku życia).
Często jednak badanie nie wykazuje żadnych odchyleń od normy, które mogłyby być przyczyną tego typu dolegliwości. W takim przypadku lekarz rozpoznaje pierwotne bolesne miesiączkowanie (pierwotne, gdyż nie ma żadnej innej przyczyny chorobowej dającej dolegliwości w postaci bolesnego miesiączkowania).
Pierwotne bolesne miesiączkowanie zazwyczaj występuje u młodych dziewcząt (zwykle przed 20 rokiem życia) od pierwszych krwawień, lub kilka miesięcy po pierwszym krwawieniu miesięcznym, w momencie pojawienia się cykli owulacyjnych (czyli jajeczkowania). Przemawia to za hormonalną przyczyną dolegliwości bólowych: nadmiar prostaglandyn, a co za tym idzie również nadmierna czynność skurczowa macicy i trudności w opróżnianiu macicy z krwi. Zmniejszony przepływ krwi przez macicę wywołuje niedokrwienie mięśniówki, co wyzwala produkcję hormonów tkankowych i powoduje dolegliwości bólowe. Może tutaj mieć również znaczenie wzmożone napięcie układu współczulnego.
Możliwe jest, że pierwotne bolesne miesiączkowanie zaniknie z biegiem czasu albo po pierwszym porodzie (rozluźnienie szyjki, czynnik psychiczny). Stwierdzono, że najwięcej kobiet cierpiących na pierwotne bolesne miesiączkowanie, to kobiety, które jeszcze nie rodziły.
Wtórne bolesne miesiączkowanie (a więc mające przyczynę chorobową, jak np. stany zapalne, endometrioza – patrz: przyczyny organiczne) wymaga leczenia choroby podstawowej.
Jeżeli objawy bólowe są bardzo dokuczliwe, jeśli bolesne miesiączkowanie przyczynia się znacznie do pogorszenia komfortu życia, należy zgłosić się do lekarza (ustali rozpoznanie) i podjąć właściwe leczenie. Sposób leczenia bolesnego miesiączkowania powinien być zawsze ustalony indywidualnie, w zależności od stopnia nasilenia dolegliwości bólowych i chorób współistniejących.
Jeżeli występują przyczyny organiczne, a więc wtórne bolesne miesiączkowanie, stosuje się leczenie przyczynowe, mające na celu wyleczenie choroby podstawowej (np. leczenie przeciwzapalne w zapaleniach narządu rodnego, operacyjne w nasilonej endometriozie, rozwarcie kanału szyjki macicy w jego zwężeniu).
Inne metody stosuje się, gdy przyczyny mają charakter czynnościowy. Lekarze stosują różne grupy leków do leczenia bolesnego miesiaczkowania: inhibitory syntezy prostaglandyn, leki uspokajające, leki hormonalne, betamimetyki, spazmolityki oraz blokery kanału wapniowego.
Jak pomóc sobie doraźnie, w czasie bólu? Skuteczne są leki przeciwbólowe z grupy niesterydowych leków przeciwzapalnych (tzw. NLPZ), które hamują produkcję prostaglandyn. Są to Ibuprom, Ketonal, Paracetamol. Niewskazany jest kwas acetylosalicowy (np. Aspiryna), ponieważ może on zwiększyć krwawienie i przedłużyć czas jego trwania. Kolejną grupą są leki rozkurczowe jak drotaweryna (np. No-spa forte). Ulgę przynoszą ciepłe okłady na podbrzusze (rozkurcz naczyń krwionośnych).
Stosować można również łagodne ziołowe leki uspokajające oraz napary ziołowe z rumianku, liści malin lub mięty na 2-3 dni przed spodziewaną menstruacją (mają one łagodne działanie rozkurczowe). Ważna jest także odpowiednia dieta: unikanie potraw wzdymających, ostro przyprawionych, słonych i ciężkostrawnych, mocnej kawy i herbaty na rzecz naparów ziołowych lub wody mineralnej.
Jeśli ból podczas menstruacji pojawia się nagle, po wcześniejszych bezbolesnych okresach, należy udać się na badanie ginekologiczne.
Medycyna w wielu wypadkach może pomóc w pozbyciu się nieprzyjemnych dolegliwości, znacznie pogarszających komfort życia. Bolesne miesiączkowanie może być skutecznie leczone. Przyczyn dolegliwości związanych z bolesnym miesiączkowaniem jest bardzo wiele, dlatego podstawą właściwego leczenia jest oczywiście osobiste zbadanie pacjentki przez lekarza i następnie stosowanie się do zaleceń lekarskich. Prawidłowe postępowanie terapeutyczne przyczynia się do znacznej poprawy komfortu życia pacjentek.