Mononukleoza zakaźna to ostra choroba wirusowa, wywołuje ją wirus Epsteina-Barra (EBV) z grupy wirusów Herpes. Jest to spotykany powszechnie wirus, znajduje się go u około 80% osób powyżej 40 roku. Szczyt zachorowań na mononukleozę zakaźną przypada na wiek młodzieńczy.
Wśród komórek docelowych, które najchętniej atakuje wirus EBV są między innymi komórki nabłonka błony śluzowej nosa, ucha i gardła oraz limfocyty B. Wszystkie te komórki posiadają antygen CD-21, uważany za „receptor” dla EBV. Wirus wnika do tych komórek.
U chorych z prawidłowym układem immunologicznym, zainfekowane EBV limfocyty B zostają najczęściej szybko zniszczone. Jednak pozostała populacja limfocytów B powoduje przetrwanie wirusa przez całe życie gospodarza. Stąd potem można u tak wielu osób zdrowych, bez objawów choroby wykazać obecność wirusa.
Mononukleozę nazywa się często chorobą pocałunków (kissing disease), ze względu na łatwość przenoszenia wirusa za pomocą śliny.
Przyczyną zakażenia jest bezpośredni kontakt ze śliną osoby zakażonej wirusem EBV, na przykład w czasie pocałunku, przez używanie tych samych butelek z napojami, wkładanie przez dzieci w przedszkolach różnych przedmiotów do buzi, czy też np. jedzenie tej samej kanapki.
U przeważającej większości osób, które zetknęły się z wirusem EBV zakażenie jest bezobjawowe – nie chorują na mononukleozę zakaźną. U tych osób nie występują objawy chorobowe, ale wirus pozostaje w organizmie przez całe życie. Zakażenie może też charakteryzować się lekkim pobolewaniem gardła, rzadziej zapaleniem migdałków - najczęściej nie ma jednak żadnych objawów. U niewielkiej części zakażonych rozwiną się objawy mononukleozy.
Po zarażeniu się wirusem ma miejsce tzw. okres wylęgania choroby (inaczej: okres inkubacji). Trwa on zwykle od 30 do 50 dni. Po tym okresie pojawiają się niespecyficzne objawy takie jak ból głowy, złe samopoczucie, zmęczenie, brak apetytu – podobne jak w zwykłym przeziębieniu. Typowe dla mononukleozy objawy to gorączka (zwykle 38-39 stopni Celsjusza, nawet do dwóch tygodni), ból gardła oraz powiększenie węzłów chłonnych (węzły chłonne są wrażliwe na dotyk i twarde). Potwierdzenie rozpoznania choroby wymaga wykonania badań laboratoryjnych.
Do poważniejszych objawów, spotykanym u ok. 50% chorych należy powiększenie śledziony (istnieje wtedy zagrożenie pęknięciem tego narządu!). W około 30% przypadków powiększona jest również wątroba. Gdy powiększone są te narządy występować mogą bóle brzucha. Do rzadziej spotykanych objawów należą wysypka, obrzęk powiek, trudności w przełykaniu, krwawienie z dziąseł, czasem żółtaczka.
Choroba może także przybierać formę przewlekłego zespołu mononukleozy, który objawia się jako zespół przewlekłego zmęczenia (ang. chronic fatigue syndrome). Charakteryzuje się on trudnościami w koncentracji, uczuciem ciągłego zmęczenia, a także obniżeniem aktywności życiowej.
Gdy rozwiną się objawy choroby leczenie polega głównie na łagodzeniu objawów.
Zazwyczaj mononukleoza jest chorobą samoograniczającą się. Zaleca się odpoczynek, unikanie większych wysiłków fizycznych oraz uprawiania sportów, dopóki objawy w pełni nie ustąpią. Należy prowadzić oszczędzający tryb życia w ciągu kilku miesięcy. Choroba jest wyczerpująca dla organizmu.
Znane leki przeciwwirusowe nie działają na wirusa EBV, stąd nie ma skutecznego leczenia przyczynowego. Antybiotyki nie są również skuteczne, gdyż mają działanie przeciwbakteryjne, przyczyną mononukleozy jak wiadomo jest wirus. Zastosowanie antybiotyków wskutek błędnego rozpoznania może natomiast w przebiegu mononukleozy być przyczyną wysypki.
Leczenie w mononukleozie zakaźnej ma na celu łagodzenie objawów, a nie bezpośrednie zwalczanie przyczyny, czyli wirusa (co jak napisano wyżej jest niemożliwe przy użyciu dostępnych leków). Należy dużo pić, aby zapobiec odwodnieniu. Dieta powinna być lekkostrawna i bogata w witaminy. W zwalczaniu gorączki skuteczny jest paracetamol lub ibuprofen. Nie podaje się aspiryny. W aptece dostępne są preparaty do odkażania gardła w postaci płynów do płukania, aerozoli i tabletek do ssania.
Podstawą, na jakiej lekarz opiera rozpoznanie jest obraz kliniczny i badania laboratoryjne.
W morfologii krwi stwierdza się pewne zmiany w stosunku do normy, jaka występuje w okresie zdrowia. Dzieje się tak dlatego, że organizm odpowiada na obecność i aktywność wirusa zwiększając liczbę komórek (białych krwinek) zaangażowanych w „walkę z najeźdźcą”. Obserwuje się leukocytozę, czyli wzrost liczby białych krwinek (10-20 tys./mm3) a 40-90% leukocytów stanowią komórki jednojądrzaste.
Ponadto diagnostyka serologiczna pozwala określić charakterystyczne dla zakażenia EBV przeciwciała, skierowane przeciwko konkretnym cząsteczkom tego wirusa, które organizm wytwarza broniąc się.
Powikłania mononukleozy zakaźnej zdarzają się bardzo rzadko. Takim powikłaniem może być pęknięcie śledziony, gdy jest ona znacznie powiększona. Charakterystyczne wówczas objawy to ból zlokalizowany w lewej górnej części brzucha, osłabienie, omdlenie, bladość i szybkie tętno. Leczeniem jest szybkie chirurgiczne usunięcie pękniętego narządu.
Ponadto może wystąpić upośledzenie drożności dróg oddechowych (wskutek obrzęku migdałków i gardła). Inne rzadkie powikłania to zapalenie mięśnia sercowego i tkanek otaczających serce oraz zajęcie szpiku kostnego bądź ośrodkowego układu nerwowego z objawami neurologicznymi. Na szczęście te powikłania są bardzo, bardzo rzadkie.
Wirus EBV pozostaje po zakażeniu w organizmie praktycznie do końca życia, jednak choroba rzadko nawraca. Ma to czasem miejsce u osób ze znacznym upośledzeniem odporności (np. AIDS).
Wirus EBV jest też odpowiedzialny za występowanie (głównie w Afryce) choroby nowotworowej krwi - chłoniaka Burkitta. Nie ma jednak związku między zachorowaniem na mononukleozę a zwiększonym ryzykiem pojawienia się chłoniaków.
Powyższy artykuł daje jedynie ogólną wiedzę o problemie, jakim jest mononukleoza zakaźna. Dane tutaj przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W przypadku problemów zdrowotnych i jakichkolwiek wątpliwości należy zwrócić się po poradę do lekarza. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.