Zawroty głowy występują bardzo często. Osoby z zawrotami głowy i zaburzeniami równowagi stanowią około 5–7% spośród pacjentów zgłaszających się do lekarzy. Zawroty bywają tak uciążliwe, że zaburzają dotychczasowe życie osobiste i zawodowe, w znacznym stopniu upośledzają normalną, codzienną aktywność i negatywnie wpływają na stan psychiczny. Zawroty głowy nie są jednostką chorobową, to objaw związany z różnymi chorobami - mogą mieć wiele przyczyn. To swoiste ostrzeżenie o tym, że w organizmie dzieje się coś nie tak, i że należy zwrócić się do lekarza by znaleźć źródło problemu.
Zawroty głowy w potocznym tego słowa znaczeniu są odczuciem braku równowagi ciała wobec otoczenia. Pacjenci opisują je różnie: jako uczucie ściągania w bok, kołysania, wirowania, unoszenia czy spadania w przepaść. Zawrotom głowy towarzyszyć mogą inne przykre dolegliwości jak np. nudności, wymioty, szumy w uszach, pogorszenie słuchu, bladość, pocenie się czy też ból głowy.
Istnieje duża grupa schorzeń, których objawami są zaburzenia równowagi i zawroty głowy. Lekarze z tej grupy wyróżniają tak zwane prawdziwe zawroty głowy, definiowane jako fałszywe złudzenie ruchu (zwykle obrotowego) samego pacjenta lub jego otoczenia. Prawdziwe zawroty głowy związane są z chorobami błędnika, nerwu przedsionkowo-ślimakowego lub ośrodków związanych z równowagą w mózgu.
Błędnik wchodzi w skład ucha wewnętrznego, tworzą go ślimak (nazwany tak od swej budowy w kształcie skorupki ślimaka), wewnątrz którego znajduje się aparat zmysłu słuchu oraz przedsionek i trzy kanały półkoliste, w których znajduje się aparat zmysłu równowagi. Nerw przedsionkowo – ślimakowy, dawniej zwany statyczno-słuchowym, biegnący z ucha wewnętrznego do mózgu składa się również z części słuchowej i przedsionkowej. Nerw ten przewodzi do mózgu bodźce słuchowe oraz przekazuje informacje o położeniu, równowadze ciała.
Choroba błędnika, nerwu przedsionkowo–ślimakowego lub ośrodków mózgu odpowiedzialnych za równowagę może być przyczyną prawdziwych zawrotów głowy. Tak więc przyczyny prawdziwych zawrotów głowy podzielić można na błędnikowe, związane z uszkodzeniem ucha wewnętrznego lub nerwu przedsionkowo- ślimakowego (jak np. choroba Meniere`a czy zapalenie nerwu przedsionkowo-ślimakowego) oraz pozabłędnikowe (inaczej centralne, neurologiczne), związane z uszkodzeniem niektórych części mózgu i móżdżku odpowiedzialnych za utrzymanie prawidłowej równowagi. Uszkodzenie centralne może mieć miejsce np. na skutek udaru mózgu, guzów móżdżku czy też chorób demielinizacyjnych (stwardnienie rozsiane). Istnieją też zawroty głowy, które mają przyczyny mieszane tj. przyczyną zawrotów głowy jest uszkodzenie błędnikowe i jednocześnie centralne.
Objawem, który często towarzyszy zawrotom głowy i świadczy o uszkodzeniu układu równowagi jest oczopląs. Są to szybkie ruchy gałek ocznych, które może obserwować lekarz.
W zależności od miejsca uszkodzenia, oczopląs może przybierać zróżnicowaną formę, ale zawsze jest objawem obiektywnym, ponieważ pacjent nie jest w stanie symulować oczopląsu. Dlatego też ma on bardzo istotne znaczenie w rozpoznawaniu przyczyny zawrotów głowy.
Poza tak zwanymi prawdziwymi zawrotami głowy istnieją też zawroty, których przyczyny są inne niż choroby błędnika, nerwu przedsionkowo-ślimakowego i ośrodków równowagi w mózgu. Pacjent może doświadczyć tego nieprzyjemnego uczucia w przebiegu wielu chorób ogólnoustrojowych, które mogą negatywnie wpływać na struktury odpowiedzialne za równowagę i powodować zawroty głowy. Wymienić tutaj można hipotonię ortostatyczną, czyli niedociśnienie tętnicze po nagłym przyjęciu pozycji stojącej, np. po wstaniu z łóżka – zdarza się to np. w przebiegu zbyt intensywnie leczonego nadciśnienia tętniczego. Nadciśnienie tętnicze również może być przyczyna zawrotów. Inną przyczyną może być hipoglikemia, czyli zbyt niski poziom glukozy we krwi, która jest głównym źródłem energii dla mózgu (z hipoglikemią często można spotkać się u osób leczonych z powodu cukrzycy). U osób starszych zawroty wskazywać mogą na niewłaściwą pracę serca, jak np. w zespole niskiego rzutu, co oznacza, że serce podczas skurczu pompuje zbyt małą objętość krwi. Niewydolność układu krążenia wiąże się ze zbyt małym dowozem z krwią do narządów tlenu i składników odżywczych, co zaburza pracę przede wszystkim mózgu. Zawroty głowy powodowane być mogą też przez zmiany miażdżycowe w naczyniach mózgowych, przez zwężenie tętnic doprowadzających krew do mózgu (zwężeniem tętnic szyjnych, kręgowych), mechanizm zawrotów głowy jest tutaj podobny – przemijające niedokrwienie mózgu wiąże się ze zbyt małym dowozem do mózgu tlenu i składników odżywczych. Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa szyjnego, stany po urazach kręgosłupa szyjnego również mogą być przyczyną zawrotów (ucisk na tętnice kręgowe). Wysoka gorączka, toksyczny wpływ trucizn na mózg takich jak alkohol i inne liczne przyczyny mogą powodować zawroty.
Nie można lekceważyć rzadkich lub lekkich ataków zawrotów głowy lub stałego uczucia niestabilności. Należy pomyśleć o wizycie u lekarza, której nie należy odkładać na zasadzie „kiedyś mi to przejdzie”. Bardzo silne zawroty głowy uniemożliwiające chodzenie, siedzenie, z występującymi nudnościami i wymiotami, bólami głowy powinny jak najszybciej skłonić do wizyty u lekarza. Najczęściej tacy chorzy są natychmiast przyjmowani do szpitala, diagnozowani i leczeni.
Pierwszą i bardzo ważną częścią diagnozy zawrotów głowy jest rozmowa lekarza z pacjentem, która pozwala często stwierdzić konkretną przyczynę zawrotów głowy. Lekarz przeprowadza też badanie fizykalne, między innymi badania uszu, badanie słuchu, badania oczopląsu, testy równowagi.
Diagnostyka zawrotów głowy wymaga współpracy internisty, laryngologa, okulisty i neurologa. Zastosowanie znajduje wiele badań takich jak tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, badanie USG przepływów w tętnicach (tzw. „Doppler”), zdjęcie rentgenowskie kręgosłupa szyjnego, badanie poziomu glukozy i cholesterolu we krwi, pomiary ciśnienia tętniczego i wiele innych.
Leczenie zawrotów głowy zależy od ich przyczyny. Leczenie zawsze powinno odbywać się ściśle według zaleceń lekarza. W fazie ostrej zawrotów głowy stosuje się leczenie objawowe, łagodzące dolegliwości (leki przeciwzawrotowe, przeciwwymiotne i uspokajające). Przyczynowe leczenie farmakologiczne wiąże się ściśle z rozpoznaniem określonej jednostki chorobowej, np. w zapaleniu ucha wewnętrznego stosuje się antybiotyki. Uważa się, że jedną z istotnych przyczyn zawrotów głowy, są zaburzenia przepływu krwi przez ośrodkowy układ nerwowy lub ucho wewnętrzne stąd zastosowanie znajdują też leki rozszerzające naczynia krwionośne, poprawiające przepływ krwi przez naczynia. W celu usprawnienia krążenia stosuje się też leki zmniejszające lepkość krwi i skłonność do tworzenia się zakrzepów. Leki moczopędne modyfikują skład elektrolitowy i objętość płynów ucha wewnętrznego, mają znaczenie w leczeniu choroby Meniere`a. Stosuje się też leki poprawiające metabolizm komórki nerwowej.
W przypadku zaburzeń takich jak hipoglikemia, hipotonia ortostatyczna, czy niewydolność krążenia ważne jest prawidłowe leczenie choroby podstawowej, której następstwem są zawroty.
Powyższy artykuł to ogólne omówienie problemu, jakim są zawroty głowy. Należy pamiętać, że dane tutaj przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W przypadku problemów zdrowotnych i jakichkolwiek wątpliwości należy zwrócić się po poradę do lekarza. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.