Nudności i wymioty - te przykre dolegliwości są znane chyba każdemu. Nudności to niebolesne ale nieprzyjemne uczucie potrzeby zwymiotowania. Po okresie nudności występuje niezależna od woli reakcja – wymioty. Wymioty polegają na wyrzuceniu treści żołądka przez usta, w wyniku skurczów mięśni brzucha i klatki piersiowej. Nudności i wymioty mogą występować niezależnie od siebie, ale zwykle są ze sobą powiązane. Te objawy mogą towarzyszyć różnym chorobom. U dzieci najczęstszą przyczyną są infekcje i zatrucia, natomiast u dorosłych szeroko rozumiane zatrucia pokarmowe.
Ośrodek wymiotny znajdujący się w rdzeniu przedłużonym mózgu otrzymuje bodźce z narządów jamy brzusznej i klatki piersiowej (serce, płuca), z narządu przedsionkowego znajdującego się w uchu wewnętrznym, a także z ośrodków korowych mózgu i tzw. strefy chemoreceptorowej (umiejscowiona w dnie komory IV mózgu). Narząd przedsionkowy odpowiada za wymioty związane z ruchem (choroba lokomocyjna). Ośrodki korowe odpowiadają za wymioty związane z bodźcami smakowymi, zapachowymi i wzrokowymi. Strefa chemoreceptorowa jest pobudzana przez krążące we krwi leki, toksyny bakteryjne – chroni więc organizm przed substancjami szkodliwymi, np. po przedawkowaniu leków. W chorobach narządów jamy brzusznej lub klatki piersiowej (np. zawał serca) ośrodek wymiotny również jest pobudzany. Pobudzony ośrodek wymiotny drogą nerwów biegnących do przepony, mięśni brzucha oraz żołądka i przełyku wywołuje niezależną od woli reakcję – wymioty.
Nudności i wymioty mają wiele różnych przyczyn, mogą być objawem wielu chorób. Do określenia co spowodowało wymioty lekarzowi potrzebny jest dokładny wywiad (rozmowa z pacjentem), ocena innych objawów towarzyszących wymiotom, badanie pacjenta oraz często badania dodatkowe.
Najczęstsza przyczyna wymiotów to zatrucia toksynami, a także lekami (np. antybiotyki, leki przeciwbólowe, leki kardiologiczne). Wymioty pojawiają się więc na przykład gdy ktoś przesadzi z alkoholem, po zjedzeniu nieświeżej żywności, czy po zatruciu grzybami.
Najliczniejszą grupę przyczyn stanowią choroby przewodu pokarmowego, gdy w różny sposób dochodzi do podrażnienia przewodu pokarmowego. Należą tu infekcje żołądkowo-jelitowe, zatrucia pokarmowe, nadwrażliwość pokarmowa, niedrożność jelit, kamica żółciowa, zespół jelita drażliwego, choroba wrzodowa, ostre zapalenie i nowotwory trzustki, zapalenie wyrostka robaczkowego, zapalenie wątroby, choroba Crohna, czy zapalenie otrzewnej.
Wymioty mogą być powodowane przez choroby neurologiczne (poprzez wzrost ciśnienia śródczaszkowego lub bezpośredni wpływ na ośrodek wymiotny), jak np. migrena, guzy mózgu, zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, krwawienie śródczaszkowe.
Inne przyczyny wymiotów to choroby błędnika – zapalenie błędnika, choroba Meniera, choroba lokomocyjna.
Również choroby psychiczne mogą być powodem wymiotów np. bulimia, anoreksja, wymioty psychogenne, depresja.
Kolejna grupa przyczyn to choroby układu moczowego: kolka nerkowa, zapalenie nerek, mocznica.
Choroby metaboliczne i układu wewnątrzwydzielniczego również mogą powodować wymioty np. cukrzycowa kwasica ketonowa, przełom nadnerczowy, przełom tarczycowy i inne.
Wymioty to też częsta dolegliwość kobiet w ciąży. Blisko 85% ciężarnych odczuwa w pierwszym trymestrze ciąży nudności, a blisko połowa doświadcza wymiotów. Ich przyczyna jest zróżnicowana i obejmuje zaburzenia czynności żołądka, wzrost ciśnienia śródbrzusznego, zmiany metaboliczne, hormonalne oraz wpływ czynników psychogennych.
Wymioty mogą być także objawem groźnych dla życia chorób, jak np. zawał serca.
Silne bóle różnego pochodzenia, stres, lęk, nerwowość też mogą być przyczyną wymiotów.
Jeśli wymiotom towarzyszą niepokojące objawy, jak np. nagły silny ból głowy, ból w klatce piersiowej, silny ból brzucha lub inne, jeśli wystąpiły po urazie głowy, gdy zawierają krew należy pilnie skontaktować się z lekarzem.
Jeśli wymioty kojarzy się np. z błędem dietetycznym można zastosować kilka metod dla złagodzenia dolegliwości. Po zwymiotowaniu trzeba oszczędzać żołądek – następny posiłek najwcześniej za godzinę lub dwie. Posiłki powinny być lekkie, unikać należy rzeczy tłustych, surowych, słodkich i gorących. Jeść trzeba wolno, małe porcje a częściej. Po jedzeniu zalecany jest odpoczynek i unikanie aktywności fizycznej. Niewskazane jest czyszczenie zębów zaraz po jedzeniu. Wypijane płyny powinny być chłodne lub zimne, klarowne, zrezygnować trzeba z soków. Jeśli wymioty (i np. towarzysząca im biegunka) powodują utratę wody z organizmu i prowadzą do odwodnienia, należy pić doustne płyny nawadniające (dostępne w aptekach) – dotyczy to zarówno dzieci, jak i dorosłych. Nawadnianie doustnymi płynami nawadniającymi można rozpocząć niezależnie od podawania innych leków.
Postępowanie lekarskie ma na celu w pierwszej kolejności wyrównanie istniejących zaburzeń wodno-elektrolitowych, czyli uzupełnienie w organizmie niedoborów płynów i elektrolitów utraconych z treścią wymiocin. Następnie, po postawieniu diagnozy, podejmowane jest leczenie przyczynowe, czyli mające na celu leczenie choroby podstawowej – leczenie jest różne, zależne od rozpoznania.
W łagodzeniu wymiotów stosowane są leki działające bezpośrednio na przewód pokarmowy, nasilające jego skurcze i przyspieszające pasaż jelitowy (metoklopramid, cizapryd). Stosowane są też leki wpływające na ośrodek wymiotny lub strefę chemoreceptorową oraz blokujące bodźce wyzwalające nudności i wymioty (np. ondansetron, prochlorperazyna). Zawsze istotną rolę odgrywa prawidłowe nawadnianie i właściwe leczenie przyczynowe.
Następstwa uporczywych wymiotów mogą być różne, niekiedy ciężkie, mogą stanowić nawet zagrożenie życia. Jeżeli wielokrotnym wymiotom towarzyszy biegunka, grozi to - zwłaszcza u noworodków i małych dzieci - odwodnieniem organizmu – konieczne jest nawadnianie organizmu doustne lub drogą dożylną (tzw. kroplówki). Wymioty i biegunka u dziecka wymaga kontaktu z lekarzem.
Jeśli wymiotują dzieci lub osoby osłabione, wymiociny mogą dostać się z jamy ustnej poprzez gardło i krtań do płuc, gdzie mogą spowodować zachłystowe zapalenie płuc. Dlatego należy dopilnować, aby wymiotujący pozostawali w pozycji pochylonej i natychmiast wypluwali wymiociny. W przypadku gdy osoba wymiotująca leży, należy położyć ją na boku.
Inne powikłania wymiotów to uszkodzenie przełyku, mogące prowadzić do jego zapalenia. Trzeba też pamiętać, że wymioty są objawem, “sygnałem alarmowym” różnych poważnych chorób – jeśli cokolwiek niepokoi należy udać się do lekarza, by zdiagnozować przyczynę dolegliwości, właściwie leczyć i przez to uniknąć poważnych następstw schorzeń.
Nudnościom i wymiotom można zapobiegać, o ile zna się ich przyczynę, np. nietolerancja lub uczulenie na określone pokarmy będzie się wiązało z unikaniem ich. W przypadku choroby lokomocyjnej można przyjmować leki zapobiegające nudnościom i wymiotom w czasie podróży. Lekarz w określonych sytuacjach może także zalecić leki przeciwwymiotne.
Powyższy artykuł daje jedynie ogólną wiedzę o problemie, jakim są nudności i wymioty. Dane tutaj przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W przypadku problemów zdrowotnych i jakichkolwiek wątpliwości należy zwrócić się po poradę do lekarza. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.