Nie ma chyba takiej osoby, która nigdy nie doświadczyła bólu brzucha. Ból może być objawem różnych stanów chorobowych w brzuchu. Czasem przyczyna dolegliwości jest trudna do określenia, i wymagany jest szereg badań diagnostycznych dla jej ustalenia. Charakter bólu i jego lokalizacja daje jednak pewne wskazówki, co do jego przyczyny.
Lokalizacja bólu brzucha, czyli dokładne określenie miejsca bólu stanowi jeden z głównych elementów rozpoznania różnicowego przyczyny dolegliwości. W jamie brzusznej znajduje się wiele narządów, jedne w górnej inne w dolnej części brzucha, po jego prawej lub lewej stronie, stąd znając ich położenie wstępnie można ustalić, co boli.
Również charakter bólu wskazywać może na przyczynę. Znając przebieg poszczególnych chorób lekarz wnioskuje po charakterze bólu, z jakiej przyczyny może wynikać: tępy, czy też kolkowy; ból ostry, który zaczął się nagle (np. pękniecie wrzodu żołądka, atak kolki żółciowej, pękniecie tętniaka aorty brzusznej), czy narastający stopniowo i powoli. Ból może mieć też inne charakterystyczne cechy, może np. promieniować pod prawą łopatkę jak w kamicy żółciowej, do pachwiny jak w kolce nerkowej, może mieć charakter opasujący jak w zapaleniu trzustki.
Bólowi towarzyszyć mogą inne nieprzyjemne objawy, jak np. wymioty, biegunka, zaparcia, podwyższona temperatura ciała, zmiana barwy moczu, krew w stolcu lub wymiotach, stolce czarne i smoliste lub odbarwione i jasne, żółtaczka, czy też wzdęcie brzucha. Te i inne dodatkowe objawy łącznie z lokalizacją bólu (np. podbrzusze prawe, podżebrze prawe, śródbrzusze) i jego charakterem ukierunkowują dokładniejszą diagnostykę lekarską.
Ból zlokalizowany w górnych częściach jamy brzusznej, czyli w nadbrzuszu, zwykle wywoływany jest przez procesy chorobowe w dolnym odcinku przełyku, żołądku, dwunastnicy, trzustce oraz przewodach żółciowych i wątrobie.
Ból powstający w następstwie kamicy żółciowej i chorób wątroby odczuwany jest w prawej górnej części jamy brzusznej - jest to nadbrzusze prawe, określane też jako podżebrze prawe. W kolce żółciowej ból może promieniować pod prawą łopatkę, ma charakter kolkowy, mogą pojawić się wymioty. Żółtaczka, czyli zażółcenie oczu i skóry związana jest z chorobami wątroby (np. zapalenie wątroby), przewodów żółciowych (np. niedrożne przewody żółciowe) lub trzustki. Żółtaczka wymaga pilnej konsultacji z lekarzem dla ustalenia jej przyczyny (np. zakaźne zapalenie wątroby, niedrożność przewodów wyprowadzających żółć).
Ból towarzyszący owrzodzeniu żołądka lub dwunastnicy oraz zapaleniu trzustki odczuwany jest głównie w środkowej górnej części brzucha, czyli nadbrzuszu środkowym; w przypadku chorób śledziony po lewej stronie nadbrzusza, tutaj też manifestować się mogą choroby trzustki. Ból związany z wrzodami żołądka pojawia się po spożyciu pokarmów, ból w owrzodzeniu dwunastnicy natomiast występuje na czczo, w godzinach nocnych, to tzw. „bóle głodowe”, ulgę przynosi spożycie pokarmu. Przy krwawieniu z żołądka (np. z wrzodu żołądka) pojawić się mogą fusowate wymioty – krew częściowo strawiona w żołądku przypomina fusy z kawy.
Gdy ból pojawia się wkrótce po urazie brzucha np. w wypadku lub po uderzeniu w brzuch należy zgłosić się do lekarza, by wykluczyć pękniecie narządu wewnątrz brzucha i krwawienie wewnętrzne, które jest niebezpieczne dla życia (często dochodzi do urazowego pęknięcia śledziony).
Ból w nadbrzuszu, zwłaszcza długotrwały, związany z chudnięciem, objawami krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego takimi jak smoliste, czarne stolce, czy fusowate wymioty lub z żółtaczką, może wskazywać obok innych chorób na obecność nowotworu. Stąd tak ważne jest by nie lekceważyć objawów choroby, lecz zgłaszać się do lekarza w celu ustalenia przyczyny i podjęcia właściwego leczenia. Diagnostyka obejmuje między innymi badania podstawowe krwi, USG brzucha, gastroskopię, czy badanie na krew utajoną w stolcu.
Wspomnieć należy, że ból w nadbrzuszu może być powodowany również przez zawał ściany dolnej serca.
Również w śródbrzuszu ból może „pochodzić” od trzustki (zapalenie trzustki, nowotwór). Ból wywoływany zaburzeniami funkcji jelita cienkiego jest zwykle zlokalizowany wokół pępka. Podobnie tutaj zlokalizowany może być ból związany z chorobami jelita grubego. Choroby jelit, które mogą dawać dolegliwości bólowe to infekcyjne choroby jelit: biegunki zakaźne, połączone czasem z wymiotami i gorączką; ból brzucha powodować może obecność pasożytów jelitowych. Poważnym stanem chorobowym jest niedrożność jelit. Przyczyną może być „zatkanie” jelit przez jakąś przeszkodę (np. guz, polip) lub porażenie perystaltyki jelitowej (ruchów jelit przesuwających pokarm). Ma wtedy miejsce zatrzymanie wiatrów i stolca, wymioty, brzuch jest znacznie wzdęty, wyczuwalne mogą być fale perystaltyczne z nasilonym bólem lub brak perystaltyki w niedrożności porażennej. Przyczyną bólu są też nieswoiste zapalenia jelit, czyli choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
Pamiętać należy, że dolegliwości bólowe dawać mogą też choroby nowotworowe, zwłaszcza, gdy ból jest stały, tępy, długotrwały, powiązany z utratą masy ciała, obecnością krwi w stolcu, stolcami „ołówkowatymi” (przypominającymi ołówek – długie, cienkie) lub żółtaczką – wówczas koniecznie należy udać się do lekarza, który wykona odpowiednie badania (między innymi może wykonać USG jamy brzusznej, badanie na krew utajoną w stolcu, badanie per rectum, rektoskopię, kolonoskopię). Wcześnie rozpoznana choroba może być skutecznie leczona.
Często spotykany jest ból w podbrzuszu prawym, czyli tak zwanym prawym dole biodrowym. Jest to miejsce gdzie typowo bólem objawia się zapalenie wyrostka robaczkowego (ból przy ucisku prawego podbrzusza, podwyższona temperatura ciała, wymioty, wstręt do jedzenia). Zapalenie wyrostka robaczkowego lekarz będzie różnicował z zapaleniem przydatków u kobiet. Tutaj też dolegliwości bólowe dawać może uchyłek Meckela, zapalenie uchyłków jelit, stany zapalne miednicy, nieswoiste zapalenia jelit.
W lewym dole biodrowym pod uwagę bierze się zapalenie uchyłków jelit, zapalenie przydatków, stany zapalne miednicy, nieswoiste zapalenia jelit i inne.
U kobiet występować może bolesne miesiączkowanie, objawiające się bólem podbrzusza, czasem znacznie nasilonym. Doraźnie stosuje się leki przeciwbólowe i rozkurczowe, przy powtarzających się bolesnych miesiączkach należy udać się do ginekologa.
Częstą przyczyną bólu w tej okolicy jest zapalenie pęcherza moczowego, którego innymi objawami poza bólem są częsta potrzeba oddawania moczu, oddawanie małych porcji moczu, czasem obecność krwi w moczu. W takiej sytuacji wymagane jest leczenie infekcji (chemioterapeutyk lub antybiotyk, przyjmowanie dużej ilości płynów).
Ból w okolicy nadłonowej powodować może również zatrzymanie moczu – wówczas wyczuwalny w podbrzuszu może być twardy, wypełniony moczem pęcherz moczowy. Zatrzymanie moczu zdarzyć się może np. u mężczyzn z przerostem prostaty, czy też nowotworem prostaty. Lekarz wówczas, by opróżnić pęcherz z zalegającego moczu założy miękki gumowy cewnik, przez który wypłynie mocz.
Inne przyczyny bólu w okolicy nadłonowej to choroby zapalne miednicy, układu rozrodczego u kobiet (mogą wystąpić upławy), endometrioza, jak też choroby nowotworowe.
Kolkowy ból w okolicy lędźwiowej (po lewej lub prawej stronie w dole pleców) promieniujący do pachwiny lub brzucha może być objawem kamicy moczowej, czyli inaczej kolki nerkowej. Objawami towarzyszącymi jest częste parcie na mocz, oddawanie małych porcji moczu lub jego zatrzymanie, w moczu można stwierdzić obecność krwi. W tej okolicy ból występuje też przy zapaleniu nerek, wówczas podczas badania przy lekkim uderzeniu w okolicę chorej nerki pacjent odczuwa silny ból, zapaleniu nerek towarzyszy też gorączka. Wymienione dolegliwości wymagają różnicowania z bólem w chorobach kręgosłupa (np. rwa kulszowa).
Osobnym problemem jest dieta. Jest to częsta przyczyna bólu brzucha - niewłaściwie dobrane pod względem ilościowym i jakościowym spożywane pokarmy. Źle dobrane pokarmy mogą podrażniać przewód pokarmowy wywołując tzw. bóle uciskowe. Nieprzyjazne układowi trawiennemu są produkty zbyt mocno solone, gorzkie, pokarmy ciężkostrawne, tłuste i smażone. Pokarmy z dużą ilością cholesterolu sprzyjają tworzeniu się kamieni żółciowych, co skutkuje napadami kolki żółciowej. Wskazane są pokarmy lekkostrawne, bogate w owoce i warzywa.
We współczesnym świecie narasta również problem alergii, stąd wielu ludzi jest uczulonych na różnego rodzaju produkty spożywcze. Użycie alergizujących pokarmów w pożywieniu przez osoby uczulone na nie powoduje często wystąpienie takich objawów jak bóle brzucha, wzdęcia i biegunka.
Znana jest jednostka chorobowa, bardzo częsta wśród osób z dolegliwościami bólowymi brzucha – zespół jelita drażliwego. Są to zaburzenia rytmu wypróżnień (zaparcia lub biegunki) połączone z bólami brzucha i nudnościami zwłaszcza po posiłku, z wzdęciami brzucha bez uchwytnej przyczyny organicznej. Przyczyna zespołu nie jest do końca znana. Tego typu dolegliwości związane mogą być z przewlekłym stresem.
Powyższy artykuł to jedynie bardzo ogólne omówienie problemu, jakim jest ból brzucha. Choroby, których objawem jest ból brzucha to rozległe zagadnienie obejmujące znaczną część interny, chirurgii, czy ginekologii. Każda z przyczyn mogłaby stanowić temat rozległego artykułu. W medycynie, która w wydzielonych dziedzinach jest bardzo szczegółowa, trzeba też jednak patrzeć całościowo na wszystkie zagadnienia. Stąd taka zbiorcza, choć jak wspomniano bardzo ogólna analiza tematu związanego z bólem brzucha.
Należy pamiętać, że dane tutaj przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W przypadku problemów zdrowotnych i jakichkolwiek wątpliwości należy zwrócić się po poradę do lekarza. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.