Wiele osób skarży się na częste bóle głowy. Te dolegliwości w znacznym stopniu uprzykrzają życie, upośledzają normalną, codzienną aktywność i negatywnie wpływają na stan psychiczny. Kto doświadczył bólu głowy, wie, jak przykre jest to przeżycie.
Przyczyny bólu głowy mogą być różne, często trudne do uchwycenia. Ogólnie bóle głowy można podzielić na dwie grupy:
Objawowe (wtórne) bóle głowy, to bóle towarzyszące różnym chorobom, od lekkich do poważnych schorzeń.
Ból głowy może towarzyszyć infekcjom wirusowym (np. grypie). Jest wtedy zwykle rozproszony po całej głowie lub zlokalizowany w okolicy czoła i ustępuje wraz z końcem choroby.
Ból głowy może towarzyszyć miejscowym infekcjom w obrębie głowy, które dotyczą uszu, zatok, czy też zębów.
W zapaleniu ucha charakterystyczne cechy choroby to ból ucha, uczucie zatkania ucha oraz osłabienie słuchu, czasem wyciek z ucha.
Częstą przyczyną bólu głowy jest stan zapalny zęba i okostnej. Bóle głowy są wówczas skutkiem promieniowania bólu z ogniska zapalnego w zębie oraz wokół zęba. Zęby zgorzelinowe powodują dotkliwe objawy bólowe w obrębie głowy.
Kolejną przyczyną bólu głowy jest zapalenie zatok przynosowych. To jedna z najczęstszych chorób, jest zwykle wtórna do infekcji jam nosa (kataru) i często zamaskowana dokuczliwymi objawami przeziębienia lub innej infekcji, której towarzyszy i która ją wywołała. Niemniej dolegliwości powodowane przez zapalenie zatok mogą być przykre. Zapalenie zatok, oprócz bólu głowy, zazwyczaj przejawia się zatkaniem i wodnisto-śluzowym lub ropnym wyciekiem z nosa, upośledzeniem węchu, ściekaniem wydzieliny po tylnej ścianie gardła, towarzyszyć mogą takie objawy jak obrzęk powiek, drapanie w gardle, ból mięśni, ból twarzy lub szczęki oraz gorączka i osłabienie. Ból lub uczucie pełności w zatokach mogą zwiększać się przy ruchach głowy lub przy ucisku chorej zatoki. W zapaleniu zatok czołowych ból nasila się przy pochyleniu głowy, zapalenie zatok szczękowych może powodować ból górnej szczęki, a zapalenie zatok klinowych – szczytu głowy. W przewlekłym zapaleniu zatok typowe są okresowe zaostrzenia dolegliwości. Pacjenta nękają tępe miernie nasilone bóle głowy, uporczywy wyciek ropnej lub śluzowo-ropnej wydzieliny z nosa oraz jej ściekanie po tylnej ścianie gardła, co może powodować przewlekłe pokasływanie, drapanie w gardle i zmianę barwy głosu.
Bóle głowy, zwłaszcza w okolicy potylicznej, mogą być następstwem zmian zwyrodnieniowych w obrębie szyjnego odcinka kręgosłupa. Innymi objawami tej choroby jest też ból karku, ograniczenie ruchomości kręgosłupa szyjnego, sztywność karku oraz takie objawy jak zawroty głowy, nudności, wymioty i omdlenia. Zawroty głowy mogą być spowodowane upośledzeniem przepływu krwi przez tętnice kręgowe. Naczynia te przebiegające w wąskich kanałach kostnych kręgosłupa są narażone na ucisk towarzyszący zmianom zwyrodnieniowym, zwłaszcza w sytuacjach wymagających uniesienia lub skręcenia głowy.
Bóle głowy, zwłaszcza występujące rano, mogą towarzyszyć nadciśnieniu tętniczemu. Innymi objawami wzrostu ciśnienia tętniczego mogą być także zawroty głowy, zaczerwienienie twarzy, niepokój. Choroba ta przebiega też często bez żadnych objawów klinicznych. Podwyższone ciśnienie tętnicze stwierdzane jest nierzadko przypadkowo, podczas rutynowych pomiarów w gabinecie lekarskim. Nadciśnienie tętnicze, mimo że zwykle nie przeszkadza w codziennym życiu, jest jednak bardzo niebezpieczne (uszkadza naczynia krwionośne między innymi w sercu i mózgu) i wymaga systematycznego leczenia.
Bóle głowy występują też jako objaw zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Ta poważna choroba zaczyna się od silnego bólu głowy. Towarzyszy mu na ogół sztywność karku - określana przez lekarzy w badaniu neurologicznym jako „dodatni objaw oponowy”.
W chorobie występuje też wysoka gorączka, dreszcze, nudności i wymioty.
Bóle głowy występują w nerwobólach nerwów czaszkowych np. nerwoból nerwu trójdzielnego, nerwoból nerwu twarzowego.
Bóle głowy występować mogą po przebytym urazie głowy – tzw. ból pourazowy. Ból pourazowy nie zawsze pojawia się bezpośrednio po urazie, może wystąpić po kilku tygodniach lub miesiącach od urazu. Ból głowy, nudności, wymioty, zawroty głowy, czy senność po urazie głowy budzi niepokój – może być związana np. z powstaniem krwiaka wewnątrzczaszkowego.
Inną przyczyną bólu głowy mogą być też guzy mózgu, które najczęściej najpierw dają inne niż ból głowy objawy: porażenia, trwałe zaburzenia wzroku lub napady padaczkowe. Niepokój wzbudzać też powinno pojawianie się nagłego bólu głowy oraz wymiotów.
Zatrucia toksycznymi substancjami również mogą być przyczyną bólu głowy. Pojawiają się na przykład podczas używania różnego rodzaju farb i lakierów, zawierających toksyczne związki wdychane podczas malowania, także wskutek stosowania używek np. alkoholu.
Choroby oczu, nierozpoznane wady wzroku, używanie źle dobranych szkieł korekcyjnych również często są przyczyną bólów głowy. Szczególnie przykre bóle głowy pojawiają się w przypadku nieleczonej jaskry.
Zawsze dla prawidłowego leczenia ważne jest określenie przyczyny bólu głowy. Podstawą terapii jest leczenie choroby zasadniczej, w której ból głowy jest jedynie objawem. Stąd konieczna jest wizyta u lekarza. Doraźne leczenie tych bólów polega zwykle na podawaniu ogólnodostępnych środków przeciwbólowych, jak Paracetamol, Ibuprofen lub Aspiryna, natomiast leczenie przyczynowe prowadzi lekarz.
Do samoistnych bólów głowy, które są chorobą „samą w sobie”, a nie skutkiem innej choroby, zalicza się migrenę, ból napięciowy i ból klasterowy.
Migrena może mieć różne postaci, doświadcza jej blisko 25% kobiet i 9% mężczyzn. Klasyfikacja migren opiera się na cechach klinicznych, głównie obecności lub braku charakterystycznej aury przed początkiem bólu. Aura zwykle obejmuje zaburzenia widzenia. Inne objawy poprzedzające ból migrenowy to nudności, podwyższona percepcja (wrażliwość na bodźce otoczenia – dźwięk, światło), napad chęci jedzenia, czy zmiany nastroju. Skłonność do migreny zdaje się być dyspozycją dziedziczną. Wielu dotkniętych nią może podać czynniki wyzwa1ające: środki spożywcze obciążające wątrobę, jak czekolada, niektóre rodzaje sera, tłuste pożywienie i alkohol, u kobiet zmiany hormonalne, ciąża, obciążenia fizyczne i psychiczne, wpływy środowiska naturalnego, jak silny wiatr i jaskrawe światło albo też stres.
Bóle napięciowe pojawiają się często po obu stronach głowy, nie towarzyszą im aura i wymioty, mają nasilenie łagodne lub średnie. Uważa się, że przyczyną tego schorzenia jest m.in. stres, emocje, brak snu, przemęczenie, może ono być również wywołane przez czynniki fizyczne, np. niezbyt wygodną pozycję (częste pochylanie głowy podczas czytania), czy też pracą przy złym oświetleniu. Bóle są odczuwane jako obręcz zaciskająca się wokół głowy, sztywnienie karku i szyi. Bóle napięciowe trwają różnie długo, od kilkunastu minut do wielu dni, a zdarzają się też przypadki bólów przewlekłych, które ciągną się tygodniami.
Ból klasterowy (ból głowy Hortona) jest najbardziej dotkliwy spośród samoistnych bólów głowy. Napady zaczynają się w okolicy oka, rozchodzą się na połowę twarzy, a potem szybko narastają. Często objawami im towarzyszącymi jest zatkany nos, łzawienie oka. Aura i wymioty nie występują. Bóle trwają od kilkunastu minut do kilku godzin, czasem powtarzają się kilka razy w ciągu dnia lub nocy, przez kilka tygodni lub nawet miesięcy. Pojawiają się najczęściej na wiosnę lub jesienią i mogą trwać przez lata. W przeciwieństwie do migreny najczęściej dotyczą mężczyzn.
Poniższa tabela przedstawia zasady diagnostyki różnicowej samoistnych bólów głowy.
Objaw | Migrena | Ból napięciowy | Ból klasterowy |
---|---|---|---|
Płeć (Mężczyźni : Kobiety ) | 2 : 7 | 4 : 6 | 9 : 1 |
Lateralizacja bólu (czyli ból po prawej lub lewej stronie głowy) | 60% | obustronny | 100% |
Lokalizacja | czoło, skroń, oko | uogólniony | wokół oczodołu |
Częstość ataków | 1 – 9 / miesiąc | 1 – 30 / miesiąc | 1 – 3 / dzień |
Nasilenie | średnie, znaczne | Łagodne, wyj. średnie | bardzo znaczne |
Czas trwania ataku | 4 – 72 godz. | 15 min. – wiele dni | 15 min. – 3 godz. |
Charakter bólu | pulsujący | Tępy (ucisk) | ostry, kłujący |
Okresowość | +- | - | +++ |
Występowanie rodzinne | +++ | +- | +- |
Aura | +++ | - | - |
Wymioty | +++ | - | - |
Fotofobia (światłowstręt) | +++ | +- | +- |
Łzawienie | +- | - | +++ |
Nasilenie pod wpływem wysiłku | +++ | - | - |
Leczenie samoistnych bólów głowy opiera się na doraźnym podawaniu leków przeciwbólowych (Paracetamol, Ibuprofen, Aspiryna), gdy współistnieją wymioty leki przeciwbólowe podaje się w czopkach, podaje się też leki przeciwwymiotne. Zastosowanie znajdują leki uspokajające, zmniejszające napięcie emocjonalne. Lekami swoistymi dla migreny są leki nowej generacji, cieszące się największą skutecznością - tryptany. Odpowiednie postępowanie oraz leki zaleca lekarz po ustaleniu rozpoznania.
Gdy ból głowy pojawia się od czasu do czasu, ma niewielkie nasilenie, związany jest ze zmęczeniem, niewyspaniem, czy przeziębieniem i nie towarzyszą mu inne niepokojące objawy można doraźnie zastosować lek przeciwbólowy (np. Paracetamol, Ibuprofen). Gdy jednak dolegliwości bólowe utrzymują się dłużej, pojawiają się często lub występują niepokojące objawy (np. gorączka, nudności, zawroty głowy, sztywność karku) należy skonsultować się z lekarzem, który po ustaleniu przyczyny zaleci odpowiednie postępowanie.
Powyższy artykuł daje jedynie ogólną wiedzę o problemie, jakim są bóle głowy. Dane tutaj przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W przypadku problemów zdrowotnych i jakichkolwiek wątpliwości należy zwrócić się po poradę do lekarza. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.