Biegunka to częsty problem, dla chorego bardzo przykry i uciążliwy. Biegunka może być też niebezpieczna, zwłaszcza dla osób starszych i niemowląt. W krajach Trzeciego Świata biegunka jest główną przyczyną śmierci niemowląt, zabijając ponad 1,5 miliona dzieci rocznie.
Biegunką określa się oddawanie płynnego, półpłynnego lub papkowatego (nieuformowanego) stolca z częstością większą niż 3 razy na dobę. Biegunkę rozpoznaje się również wówczas, gdy chory odda przynajmniej jeden luźny stolec zawierający krew, śluz lub ropę. Biegunce towarzyszyć mogą bóle brzucha, osłabienie, nudności i wymioty, może wystąpić gorączka i odwodnienie.
Istnieje wiele przyczyn występowania biegunki, z których najczęstsze to infekcje przewodu pokarmowego na tle zakażeń wirusowych (rotawirusy, adenowirusy, wirus Norwalk, astrowirusy) i bakteryjnych (Salmonella, Campylobacter jejuni, Escherichia coli) oraz związanych z działaniem endotoksyn bakteryjnych (np. Staphylococcus aureus), rzadziej pierwotniakowych (Giardia lamblia).
Inne przyczyny biegunek to:
W zależności od rodzaju zaburzeń czynności jelit i objawów, biegunki można podzielić na kilka grup.
W zależności od czasu trwania biegunki wyróżnia się biegunkę ostrą i przewlekłą. Biegunka ostra to stan chorobowy trwający do 10 dni, natomiast utrzymywanie się objawów chorobowych ponad 10 dni nosi nazwę biegunki przewlekłej. Najczęstszymi przyczynami biegunek ostrych są zakażenia wirusowe i bakteryjne.
Największym zagrożeniem, jaką stwarzają biegunki dla zdrowia jest utrata wody i elektrolitów (sodu, potasu, chloru, wodorowęglanów). Jeżeli nie są one skutecznie uzupełniane, rozwija się odwodnienie.
Intensywna, długotrwała biegunka może spowodować drastyczne odwodnienie organizmu i pozbawienie go niezbędnych soli mineralnych. Zagraża to zwłaszcza osobom starszym i małym dzieciom, u których łatwiej dochodzi do powstania dotkliwych objawów wywołanych wysokim niedoborem potasu, magnezu, sodu, kwasicą metaboliczną, itp. Krytyczny niedobór elektrolitów może nawet spowodować zgon.
U większości osób bez niedoboru odporności chorych na ostrą biegunkę diagnostyka mikrobiologiczna ustalająca zarazek jaki biegunkę wywołał nie jest konieczna, gdyż nie zmienia podstawowych zasad leczenia. Gdy biegunka jest krwista, o ciężkim przebiegu (znaczne odwodnienie, ciężki stan ogólny chorego), biegunka przewleka się powyżej 10-14 dni wskazane jest przeprowadzenie badań mikrobiologicznych stolca.
W przypadku biegunek niezakaźnych, w których lekarz jako przyczynę identyfikuje np. alergię pokarmową, czy też niezakaźne choroby jelit, wykonuje się inne specjalistyczne badania (np. kolonoskopia, allergodip pokarmowy i inne).
Biegunki nie należy lekceważyć. Należy zasięgnąć porady lekarza i stosować się dokładnie do jego zaleceń. Lekarz po określeniu przyczyny biegunki, wdraża odpowiednie leczenie.
W leczeniu niepowikłanych biegunek ostrych (wodnisty stolec, bez krwi i śluzu) stosuje się probiotyki doustnie, nawadnianie i uzupełnianie elektrolitów – doustne (w tym celu najlepiej stosować doustne płyny nawadniające, dostępne w aptekach) lub w razie potrzeby nawadnianie dożylne.
W Polsce preparatem do doustnego nawadniania jest np. Gastrolit, Orsalit. W przypadku występowania wymiotów doustny płyn nawadniający należy schłodzić i podawać często małymi porcjami (małe porcje nie prowokują wymiotów). Małe dzieci z biegunką i wymiotami chętniej piją doustne płyny nawadniające gdy te są schłodzone. Stosowane niekiedy inne środki nawadniające (herbata, cola, herbatki ziołowe) cechują się znacznymi odchyleniami osmolarności, stąd najlepiej jest podawać specjalnie do tego przeznaczony doustny płyn nawadniający.
Gdy biegunce towarzyszą wymioty i skuteczne prowadzenie nawadniania doustnego jest niemożliwe wskazane jest nawadnianie pozajelitowe, czyli dożylne – tzw. „kroplówka”. Nawadnianie dożylne jest konieczne w przypadku ciężkiego odwodnienia, występowania objawów wstrząsu, objawów zaburzeń świadomości, uporczywych wymiotów nieustępujących pomimo nawadniania doustnego, braku poprawy pomimo właściwego nawadniania doustnego.
Dla uzupełnienie właściwej flory bakteryjnej stosuje się probiotyki – preparaty zawierające „przyjazne” bakterie. Bakterie probiotyczne (probiotyki) zaliczają się do tych „dobrych” bakterii, są jak najbardziej sprzymierzeńcami człowieka. Dobrze poznanymi probiotykami są bakterie należące do rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus. Ze zwiększenia ich obecności we florze jelitowej organizm człowieka odnosi wiele korzyści. Produkty przemiany materii bakterii probiotycznych stymulują układ odpornościowy człowieka, usprawniają perystaltykę jelit i wydzielanie jelitowe, hamują namnażanie patogennych bakterii. W świetle jelit bytuje wiele różnych gatunków drobnoustrojów, które w niesprzyjających warunkach mogą uzyskiwać przewagę nad bakteriami probiotycznymi i wywoływać różnego rodzaju choroby. Obecność bakterii probiotycznych działa korzystnie, ponieważ przylegając do ścian jelita, uniemożliwiają kolonizację tego obszaru przez inne bakterie występujące stale lub okresowo w jelitach. Bakterie probiotyczne mają zdolność hamowania rozwoju szkodliwych, patogennych bakterii i zmniejszania ilości produkowanych przez nie toksyn. Odbywa się to poprzez zakwaszenie środowiska wewnątrz jelita, produkcję naturalnych substancji antybakteryjnych i antywirusowych. Zasilanie flory jelitowej w przyjazne bakterie probiotyczne pozwala więc uniknąć problemów związanych z nadmiernym wzrostem liczby innych drobnoustrojów. Im probiotyczne bakterie są bardziej liczne, tym mocniej bronią organizm przed bakteriami nieprzyjaznymi człowiekowi. Zażywanie probiotyków to więc „wzmacnianie sił” przyjaznych bakterii przeciwko szkodliwym mikroorganizmom, powodującym biegunkę. Probiotyki w postaci doustnie zażywanych kapsułek lub proszków (w saszetkach, ampułkach, fiolkach) przywracają właściwy skład mikroflory bakteryjnej jelit i skracają czas trwania biegunki.
Nie powinno się stosować leków o działaniu bakteriobójczym (antybiotyków) w leczeniu niepowikłanych biegunek ostrych. Jeżeli więc osoba oddaje liczne luźne stolce, wodniste, bez krwi i śluzu, bez ropy, nie ma wysokiej gorączki - antybiotyk jest niewskazany, a wręcz jego podanie może biegunkę wydłużyć w czasie. W większości przypadków niepowikłane biegunki ostre wirusowe i bakteryjne ustępują samoistnie, wymagane jest jedynie nawadnianie, uzupełnianie elektrolitów (doustny płyn nawadniający) i podawanie probiotyku.
W przypadku powikłanej biegunki ostrej o ciężkim przebiegu, z temperaturą >38 st. Celsjusza, której przyczyną jest zakażenie bakteryjne (z krwią, śluzem, ropą w stolcu; gdy stolce są zielonkawe; z wysokimi parametrami zapalnymi w badaniu krwi) lekarz może zastosować leki działające na przyczynę choroby (antybiotyki, aseptyki jelitowe). Antybiotyk wdraża się na podstawie antybiogramu – po wyhodowaniu bakterii chorobotwórczej w stolcu określa się na jaki antybiotyk jest wrażliwa dana bakteria. Jeśli antybiotyk był włączony przed otrzymaniem wyniku posiewu bakteriologicznego stolca, weryfikuje się leczenie po otrzymaniu wyniku posiewu, gdy znana jest już wrażliwość bakterii na antybiotyki.
Niekiedy, gdy boli brzuch, pomocne są również środki przeciwbólowe i rozkurczowe (inaczej spazmolityczne, w Polsce np. Buscopan, No-spa). W przypadku gorączki podaje się leki obniżające temperaturę ciała np. Paracetamol.
Środki zapierające (np. Loperamid) hamują perystaltykę jelit, hamują biegunkę ale opóźniają tym samym wydalanie zarazków – biegunka natomiast jest sposobem, w jaki organizm pozbywa się czynników chorobotwórczych, dlatego unika się ich stosowania - stosuje się je jedynie w razie konieczności, np. w podróży.
Stosowany bywa również węgiel leczniczy (carbo medicinalis). Po podaniu doustnym wiąże on substancje znajdujące się w przewodzie pokarmowym (toksyny bakteryjne, bakterie, produkty gnilne, gazy jelitowe, substancje toksyczne itp.), które odpowiedzialne są za nasilenie perystaltyki jelit, zwiększenie przenikania wody do światła jelit i powodowanie biegunki. Według wielu autorów stosowanie węgla leczniczego w leczeniu biegunek ostrych jest jednak nieuzasadnione.
W przypadku potwierdzonych zakażeń pierwotniakowych (np. Giardia lamblia) stosuje się leki likwidujące czynnik chorobotwórczy (np. metronidazol).
W podsumowaniu omówienia leczenia na podkreślenie zasługuje przypomnienie o dwóch najważniejszych czynnikach leczniczych w biegunce: doustnym płynie nawadniającym, który uzupełnia wodę i elektrolity oraz probiotyku, przywracającym właściwą równowagę w mikroflorze jelit.
W leczeniu biegunki ważna jest dieta. Początkowo należy unikać surowych soków, surowych warzyw i owoców; realimentację, czyli powrót do odżywiania doustnego, najlepiej rozpoczynać od kleiku ryżowego, korzystnie działa gotowana marchewka („marchwianka”). Obecnie zalecana jest szybka realimentacja, czyli szybki powrót do diety stosowanej przed wystąpieniem biegunki.
Są sytuacje, kiedy należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza:
Aby zapobiegać pojawieniu się biegunki o charakterze zakaźnym, ważne jest przestrzeganie następujących reguł:
Powyższy artykuł daje jedynie ogólną wiedzę o problemie, jakim są biegunki. Dane tutaj przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W przypadku problemów zdrowotnych i jakichkolwiek wątpliwości należy zwrócić się po poradę do lekarza. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.