Niedrożność jelit (ileus, bowel obstruction) jest to stan chorobowy, w którym dochodzi do zatrzymania przechodzenia treści pokarmowej przez jelita. Stan ten może być wynikiem zamknięcia światła jelita przez różnego rodzaju przeszkody (niedrożność mechaniczna) lub zahamowania prawidłowej perystaltyki (niedrożność porażenna).
W zależności od lokalizacji przeszkody w niedrożności mechanicznej wyróżnia się tak zwaną niedrożność wysoką, w której dochodzi do zatkania światła jelita cienkiego (lub bardzo rzadko żołądka lub dwunastnicy), oraz niedrożność niską, gdy zamknięte jest jelito grube. Wyróżniamy niedrożność ostrą, a także przewlekłą, tzw. „przepuszczającą”. Tak jest gdy np. nowotwór lub zrost nie zamyka całkowicie światła a tylko je zawęża i okresowo występują objawy niedrożności.
Niedrożność jelit powoduje zaburzenie jednego z bardzo skomplikowanych i podstawowych procesów życiowych, jakim jest trawienie i przesuwanie treści pokarmowej. W krótkim czasie po zatkaniu, lub zadzierzgnięciu jelit rozpoczyna się wzmożony ruch perystaltyczny, który ma na celu usuniecie zaistniałej przeszkody. W świetle jelita nad przeszkoda gromadzi się coraz większa ilość treści pokarmowej i gazów. Wzrasta ciśnienie śródjelitowe. Dochodzi do rozdęcia jelita i ścieczenia jego ściany. Zanikają ruchy jelita i dochodzi do wtórnej niedrożności porażennej. Zahamowane zostaje wchłanianie. Człowiek dorosły wydziela do światła jelita 8 – 9 l. soków trawiennych, które następnie są z powrotem wchłaniane przez błonę śluzową końcowego odcinka jelita cienkiego. W warunkach niedrożności soki jelitowe zalegają w jelicie. Znaczne ilości płynu przesiękowego zalęgają w obrzękniętej ścianie jelita i jamie otrzewnej. Znaczna część płynów ustrojowych zostaje więc zablokowana, wyłączona z krążenia. Wskutek wymiotów, odsysania, utraty przez nerki, płuca i skórę organizm również traci płyny. Dochodzi do spadku ciśnienia tętniczego krwi i rozwoju wstrząsu oligowolemicznego.
Najgroźniejsze zmiany miejscowe mają miejsce w pętli zadzierzgniętej. W wyniku ucisku na krezkę, najpierw dochodzi do zastoju żylnego, obrzęku i wytwarzania przesięku. Wzmagający się na skutek obrzęku ucisk zamyka światło tętnic – dochodzi do niedokrwienia i martwicy pętli jelita. Gromadzący się gaz rozdyma pętle jelita, dochodzi do ścieńczenia ścian jelita. W świetle rozdętej pętli rozmnażają się drobnoustroje – łatwo przenikają przez zmieniona ścianę jelita. Rozwija się zapalenie otrzewnej, stan septyczny. Obumarłe jelito ulega perforacji, co nasila proces chorobowy. Podejrzenie zadzierzgnięcia pętli jelita budzą gorączka, żywa bolesność brzucha, przyspieszenie tętna i leukocytoza.
1. Przyczyny niedrożności porażennej:
2. Przyczyny niedrożności mechanicznej:
Niedrożność mechaniczna powstaje przez zatkanie światła (ileus ex obturatione) lub zadzierzgnięcie (ileus e strangulatione). Zależnie od okoliczności ta sama przyczyna może powodować różny obraz niedrożności mechanicznej. Na przykład zrosty wewnątrzotrzewnowe mogą powodować objawy niedrożności z zatkania, jeśli zwężą światło a nie ucisną krezki, a w innym układzie mogą uciskać krezkę i prowadzić do niedokrwienia jelita. Kamień żółciowy powoduje zatkanie, lecz później wyciska odleżynę, która zamienia się w obszar martwicy i dochodzić może do perforacji. Czas jaki mija od pierwszych objawów do znacznego pogorszenia stanu ogólnego w niedrożności z zatkania, wynosi kilka dni, natomiast w niedrożności z zadzierzgnięcia wynosi kilka godzin.
A. Niedrożność przez zatkanie światła:
B. Niedrożność przez zadzierzgnięcie jelita:
W zależności od przyczyny niedrożności wymienione niżej objawy mogą pojawiać się nagle lub stopniowo narastać, w początkowym okresie mogą mieć także zmienne nasilenie. Chory, który ma silne kurczowe bóle brzucha wracające co kilka minut, wymioty, wzdęty brzuch i nie oddaje wiatrów ani stolca, ma prawdopodobnie niedrożność jelit – powinien zatem być leczony w szpitalu i będzie wymagał operacji.
Główne objawy niedrożności jelit:
We wnętrzu jelita gromadzi się stopniowo coraz większa ilość płynnej treści jelitowej i gazów, które nie mogą przechodzić dalej w kierunku odbytu, co prowadzi do postępującego rozdęcia jelita powyżej przeszkody (w niedrożności mechanicznej) lub na całej jego długości (w niedrożności porażennej). W badaniu RTG (najlepiej w pozycji stojącej) promieniami poziomymi można wykazać poziomy płynu w jelitach.
Przedłużająca się niedrożność prowadzi do stopniowego uszkodzenia ściany jelita, która traci zdolność do prawidłowego wchłaniania składników pokarmowych i staje się przepuszczalna dla znajdujących się wewnątrz jelita bakterii. Ostatecznie dochodzić może nawet do martwicy ściany jelita i jej przedziurawienia z wydostaniem się zawartości jelita do wnętrza jamy brzusznej. W RTG stwierdza się wtedy obecność wolnego powietrza pod przeponą. Wykonuje się również TK i USG jamy brzusznej.
W dłużej trwającej niedrożności występują objawy uszkodzenia wątroby, powstają zaburzenia wodno-elektrolitowe (zmniejszenie stężenia sodu, potasu, chloru). W pierwszej dobie choroby pH krwi przesuwa się w kierunku zasadowicy (wymioty, odsysanie). Następnie kwasica metaboliczna (rozkład białek). Wzrasta ciężar właściwy moczu.
Niezależnie od przyczyny niedrożność przewodu pokarmowego jest poważną chorobą, która nieleczona lub leczona zbyt późno, prowadzić może do odwodnienia, wstrząsu, utraty białka i elektrolitów, niewydolności krążenia, ostrej niewydolności nerek, posocznicy i ostatecznie do śmierci pacjenta.
Leczenie pacjenta z niedrożnością przewodu pokarmowego prowadzi się zwykle w oddziale chirurgicznym lub w cięższych przypadkach w oddziale intensywnej opieki medycznej. Od momentu pierwszego podejrzenia niedrożności przewodu pokarmowego chory nie powinien przyjmować żadnych pokarmów ani płynów. W przypadku potwierdzenia rozpoznania choremu podaje się leki i płyny dożylnie aż do zabiegu operacyjnego lub do czasu ustąpienia ostrych objawów choroby.
W przypadku niedrożności mechanicznej, zasadniczo im wcześniej operacja będzie wykonana, tym większe są szanse na dobry wynik. Zawsze podajemy antybiotyki. Stosujemy odsysanie zalegającej treści. Operacja ma na celu odtworzenie drożności i usuniecie toksycznej treści jelitowej (wprowadzenie do jelita cewników). Należy usunąć martwicze fragmenty jelita. Jeżeli w przebiegu niedrożności jelita doszło do wylania się treści jelitowej do wnętrza jamy brzusznej i rozwoju zapalenia otrzewnej, zabieg operacyjny obejmuje dodatkowo dokładne wypłukanie całej jamy brzusznej z patologicznej treści jelitowej.
W takim przypadku często niezbędny jest jeszcze jeden lub nawet kilka zabiegów operacyjnych wykonywanych przez kilka lub kilkanaście następnych dni, a polegających na powtarzanym płukaniu jamy brzusznej.
W niedrożności porażennej dąży się do wyeliminowania czynnika lub choroby ją wywołującej. W niedrożności pooperacyjnej stosuje się antybiotyk, oraz podaje dożylnie płyny i elektrolity. Ważnym elementem postępowania jest staranna obserwacja pacjenta i wyrównywanie wszelkich zaburzeń i niedoborów, tak aby nie dopuścić do rozwoju powikłań.
Po zabiegu operacyjnym lub zakończeniu ostrego okresu choroby stopniowo rozszerza się dietę pacjenta (aż do powrotu do normalnego odżywiania). Po wyleczeniu niedrożności przewodu pokarmowego zwykle nie jest konieczne stosowanie szczególnej diety.
Artykuł ma charakter popularnonaukowy. Dane tutaj przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. Poniższy tekst daje jedynie ogólną wiedzę o problemie, jakim jest niedrożność jelit. W przypadku problemów zdrowotnych i jakichkolwiek wątpliwości należy zwrócić się po poradę do lekarza. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.