Układ moczowy jest delikatny i podatny na infekcje. Zakażenie może pojawić się w każdym jego odcinku. Infekcje układu moczowego należą do nieprzyjemnych i krępujących dolegliwości. Zdarzają się często, zwłaszcza u kobiet. Jak dochodzi do infekcji, jakie czynniki sprzyjają zakażeniom, jak leczy się zakażenia dróg moczowych? Ciekawych odpowiedzi na te pytania zachęcam do lektury tekstu.
Układ moczowy odpowiada za powstawanie, gromadzenie i wydalanie moczu. W jego skład wchodzą: nerki, moczowody, pęcherz moczowy i cewka moczowa.
Nerki usytuowane są na tylnej ścianie jamy brzusznej. Produkują mocz poprzez usuwanie z krwi zbędnych substancji. Powstały w ten sposób mocz wydostaje się z nerek i przepływa przez moczowody do pęcherza moczowego, gdzie jest gromadzony.
Pęcherz moczowy wypełnia się moczem w ciągu kilku godzin. Mocz podczas mikcji wypływa z pęcherza moczowego i przez cewkę moczową wydostaje się na zewnątrz. Proces ten wymaga równoczesnego rozluźnienia mięśni cewki i skurczu mięśni pęcherza.
Do zakażenia układu moczowego najczęściej dochodzi drogą wstępującą. Czynnik zakaźny (zwykle bakterie) przedostają się przez cewkę moczową do pęcherza, a czasem nawet poprzez moczowody do nerek.
Przyczyną zakażeń w obrębie układu moczowego mogą być również procesy zapalne w narządach sąsiadujących z tym układem (proces zapalny szerzy się wówczas przez ciągłość – z narządu na narząd).
Cewka moczowa kobiet jest znacznie krótsza od cewki moczowej u mężczyzn – stąd bakterie mogą łatwiej wnikać do układu. U mężczyzn oraz u kobiet liczba zachorowań wzrasta z wiekiem. U mężczyzn wzrost zachorowalności związany jest z częstym w późniejszym wieku przerostem gruczołu krokowego.
Istnieją określone czynniki predysponujące do zakażeń układu moczowego. Obniżona odporność organizmu, cukrzyca, wady anatomiczne w zakresie układu moczowego (np. zwężenie cewki), cewnik założony do pęcherza, ciąża, duża aktywność seksualna kobiet, czy też kamica nerkowa sprzyjają infekcjom.
Kamień w moczowodzie, ucisk na moczowód (np. przez guz), przerost prostaty to przykładowe przyczyny utrudnionego odpływu moczu – zastój moczu sprzyja namnażaniu się bakterii.
Ból, świąd i pieczenie przy oddawaniu moczu - tak pokrótce można scharakteryzować infekcje w obrębie cewki moczowej. Czasem z cewki wydobywa się wydzielina. Nieleczone zapalenie cewki może doprowadzić do rozprzestrzenienia się stanu zapalnego na wyższe piętra układu moczowego.
Bakterie do pęcherza najczęściej dostają się drogą wstępującą przez cewkę moczową. Nie należy więc bagatelizować objawów w obrębie cewki moczowej.
Zapaleniu pęcherza towarzyszy uczucie częstego parcia na mocz (uciążliwa częsta konieczność odwiedzania toalety), przy małej ilości oddawanego moczu. Charakterystycznym objawem jest silny, kłujący ból w okolicy nadłonowej.
Według statystyk, co druga kobieta przechodzi raz w życiu zapalenie pęcherza moczowego – jest to najczęstsza przyczyna niezdolności do pracy u kobiet.
Gdy dołączą się bóle w okolicy nerek, gorączka (czasem z dreszczami) i oddawanie moczu jest utrudnione podejrzewać można bakteryjne zapalenie nerek. Mogą występować nudności i wymioty, osłabienie, bóle brzucha, a także bóle głowy.
Oprócz zmian w moczu odnotowuje się wówczas podwyższoną liczbę leukocytów we krwi obwodowej, podwyższone OB i CRP. Wykonanie badań dodatkowych takich jak USG jamy brzusznej i urografii może wykazać obecność czynników odpowiedzialnych za rozwój zapalenia nerek (kamica, wady anatomiczne układu moczowego i inne).
Zapalenia nerek nie można bagatelizować! Schorzenie nieleczone może przejść w proces w przewlekły i doprowadzić do powikłań, w postaci np. ropnia, posocznicy czy niewydolności nerek.
W przypadku bakteriurii bezobjawowej w układzie moczowym wykrywa się drobnoustroje w ilościach znamiennych (ponad 100 000 w 1 ml). Nie ma natomiast charakterystycznych objawów infekcji. Chory nie zgłasza żadnych dolegliwości, a wynik badania ogólnego moczu jest prawidłowy – charakterystyczna jest jedynie znamienna bakteriuria. Bakteriurię bezobjawową rozpoznaje się np. podczas badań kontrolnych u zatrudnionych w zakładach pracy, u pensjonariuszy domów opieki itp.
Podejrzenie zakażenia dróg moczowych istnieje wówczas, gdy dwukrotnym badaniem bakteriurii wykazano obecność 100 000 drobnoustrojów w 1 ml moczu pochodzącego ze środkowego strumienia (w połowie trwania mikcji pobiera się próbkę moczu).
Bakteriuria bezobjawowa jest istotnym zagrożeniem zdrowia i może się przyczynić do rozwoju ciężkich postaci zakażeń układu moczowego (np. zapalenia nerek), zwłaszcza u małych dzieci oraz kobiet w ciąży. U kobiet w ciąży może to być przyczyną przedwczesnego porodu lub nawet zagrozić życiu płodu.
Prawidłowy kolor moczu to słomkowy, przejrzysty. W prawidłowym wyniku badania moczu osad może zawierać w polu widzenia: do 5 leukocytów, do 2 erytrocytów, pojedyncze wałeczki szkliste; białko – do 150 mg/dobę; pH moczu od 4,8 do 7,6. Kwaśny odczyn moczu występuje między innymi przy stosowaniu diety bogatomięsnej, natomiast zasadowy u jaroszy.
W badaniu ogólnym moczu, jeśli doszło do zakażenie układu moczowego zauważalne może być zmętnienie moczu, krew w moczu, nieprawidłowy kolor moczu. W badaniu laboratoryjnym stwierdza się zwiększoną liczbę krwinek białych (leukocytów) i czerwonych (erytrocytów), obecność białka.
Przynajmniej raz w roku zaleca się przeprowadzenie ogólnego badanie moczu (w ciąży - co miesiąc). W przypadku niepokojących objawów warto wykonać USG pęcherza i nerek.
Włączając wcześnie leczenie łatwo można osiągnąć zamierzony cel leczniczy. Zakażenia zaniedbane, gdy pacjent nie zgłosi się do lekarza przechodzą w stan przewlekły i stwarzają ryzyko powikłań – np. zaburzenia funkcji nerek.
Leczenie polega na usunięciu lub leczeniu czynników predysponujących do występowania zakażeń – jeśli takie istnieją. Właściwym postępowaniem będzie np. usunięcie przeszkód w odpływie moczu (usunięcie kamieni nerkowych, korekcja chirurgiczna wad układu moczowego).
W zakażeniach wstępujących potrzebna będzie właściwa antybiotykoterapia. Ambulatoryjnie najczęściej stosuje się szerokowidmowe antybiotyki. U chorych hospitalizowanych oraz u chorych z nawrotem zakażenia wykonuje się posiew moczu. Hodowla drobnoustroju z moczu pozwala określić, jaka bakteria spowodowała zakażenie. Wykonuje się też antybiogram, który pozwala określić, na jaki antybiotyk bakteria jest wrażliwa. Czasem by zidentyfikować czynnik zakaźny wykonuje się badania antygenów drobnoustrojów lub DNA drobnoustroju. Znając „wroga” można z nim skuteczniej walczyć, stosując odpowiednie leki.
Leczenie objawowe ostrych zakażeń dróg moczowych polega na leżeniu w łóżku, obfitej podaży płynów i częstym oddawaniu moczu (wówczas drobnoustroje są wypłukiwane z dróg moczowych). W bolesnym zapaleniu pęcherza moczowego stosuje się też leczenie przeciwbólowe. Należy unikać oziębienia nóg, zawilgocenia bielizny.
Powyższy artykuł daje jedynie ogólną wiedzę o problemie, jakim są infekcje układu moczowego. Dane tutaj przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W przypadku problemów zdrowotnych i jakichkolwiek wątpliwości należy zwrócić się po poradę do lekarza. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.