Grypa jest chorobą opisywaną od dawna, rozpowszechnioną na całym świecie, na którą każdego roku zapada około 100 milionów ludzi w różnym wieku. Pierwszy opis epidemii grypy pochodzi z 1510 roku. Ostatnia ogromna pandemia grypy, obejmująca obszar wszystkich kontynentów wystąpiła w okresie I wojny światowej. Oblicza się, że zachorowało wtedy prawdopodobnie 550 milionów ludzi, a zmarło około 20 milionów (więcej niż na skutek wszystkich działań wojennych I wojny światowej).
Grypę powoduje wirus (ortomiksowirus), którego charakterystyczną cechą, wyróżniającą go spośród innych znanych wirusów jest nadzwyczajna zmienność i plastyczność. Wystarczy, aby nastąpiła najdrobniejsza zmiana w budowie łańcucha aminokwasów hemaglutyniny i neuraminidazy, które wchodzą w skład budowy wirusa grypy, aby zaczął w populacji krążyć nowy szczep. Stąd każdego roku mamy do czynienia z innym rodzajem wirusa.
Zakażenie następuje drogą kropelkową, podczas gdy osoba chora np. kaszle. Można się zarazić nawet w trakcie rozmowy lub zwyczajnie przebywając w tym samym pomieszczeniu, co osoba chora – zarazki mogą wnikać do organizmu. Okres wylęgania choroby (od zakażenia do wystąpienia objawów) trwa l do 5 dni.
Biorąc pod uwagę drogi szerzenia się grypy należy podczas epidemii (nasilenia zachorowań) unikać miejsc publicznych takich jak zatłoczone autobusy, sale kinowe czy kawiarnie i dyskoteki. Ochronę stanowi także częste mycie rąk, nie dotykanie oczu czy nosa ręką podczas pobytu poza domem - wirus może pozostawać na klamkach czy innych przedmiotach, skąd łatwo go przenieść na błony śluzowe.
Grypa jest chorobą groźną dla każdego, ale najbardziej narażone są dzieci oraz dorośli z chorobami przewlekłymi, szczególnie układu oddechowego, nerek, uszkodzonym lub osłabionym układem odpornościowym, w tym osoby z AIDS, chorzy na astmę, chorzy z nowotworami - infekcja grypowa może u tych osób spowodować zaostrzenie choroby. Według WHO do grupy podwyższonego ryzyka należy zaliczyć także wszystkie osoby powyżej 50 roku życia.
Stan zdrowia oraz wiek chorego mają wpływ na przebieg grypy i powikłania, które mogą wystąpić w czasie choroby. Ciężki przebieg choroby spodziewany jest wśród pacjentów podwyższonego ryzyka, często w grupie tej występują powikłania grypowe. O pacjentach tych należy pamiętać, planując akcję szczepień.
U 80% zakażonych choroba przebiega bezobjawowo lub jako łagodne „przeziębienie”. W pozostałych przypadkach występują charakterystyczne objawy. Do objawów grypy zalicza się gorączkę, najczęściej wysoką, z dreszczami, często opornie poddającą się leczeniu przeciwgorączkowemu. Chory ma wrażenie ogólnego rozbicia, odczuwa bóle kostne, stawowe i mięśniowe, bóle głowy i karku, bóle gardła, dokuczają objawy nieżytu spojówek i nosa z obfitym śluzowym katarem oraz kaszel, zwykle suchy i napadowy.
Grypa i zwykłe przeziębienie mogą być do siebie podobne. Odróżnienie tych chorób jest bardzo ważne, ponieważ przeziębienie mija bez pozostawienia następstw, a grypa może czasem doprowadzić do poważnych konsekwencji. Gdy więc pojawią się wyżej opisane objawy należy udać się do lekarza.
Dokładne rozpoznanie opierać się może na wykazaniu wirusa w wymazie z nosa lub gardła, antygenu wirusowego lub kwasu nukleinowego wirusa lub przeciwciał przeciwko wirusowi grypy. Najczęściej jednak lekarz rozpoznaje grypę na podstawie badania pacjenta i rozmowy o objawach (wywiadu lekarskiego).
W łagodnym przebiegu grypy stosuje się przede wszystkim leczenie objawowe. Obejmuje ono podawanie dostatecznej ilości płynów chorym gorączkującym i obniżenie gorączki. Ponadto ważny jest odpoczynek z dużą ilością snu i maksymalnym ograniczeniem aktywności fizycznej tak, aby „wysiłek” organizmu był skoncentrowany na walce z wirusem – należy położyć się na kilka dni do łóżka. Dieta powinna być lekkostrawna.
Dla obniżania gorączki właściwe będzie stosowanie leków przeciwgorączkowych (paracetamol, ibuprofen, u dzieci po 12 r. ż. i u dorosłych pyralgina). Nie jest zalecane stosowanie preparatów kwasu acetylosalicylowego (aspiryny, polopiryny) zwłaszcza u dzieci - jest to uwaga ministra zdrowia i krajowego konsultanta w dziedzinie chorób zakaźnych. Przy bólu gardła wskazane są tabletki do ssania (np. Cholinex, Strepsils, Septolete, Orofar lub inne) a u małych dzieci aerozole (np. Hascosept, Tantum Verde) do odkażania gardła. Warto stosować witaminę C, rutynę (np. Cerutin, Rutinacea, Rutinoscorbin) i leki udrażniające nos (np. Otrivin, Nasivin do 5 dni, wodę morską do oczyszczania nosa u dzieci). Przy męczącym suchym kaszlu krótko leki przeciwkaszlowe (Acodin, Thiocodin). Natomiast, gdy kaszel jest mokry, produktywny – leki wykrztuśne, rozrzedzające wydzielinę (np. acetylocysteina, ambroxol).
Przy istnieniu określonych wskazań stosuje się leki przeciwwirusowe. Takim lekiem przeciwwirusowym zalecanym w leczeniu grypy sezonowej i tzw. grypy świńskiej (wywołanej przez wirus A/H1N1) jest oseltamiwir czyli Tamiflu. Więcej informacji: Leczenie antywirusowe – komu jest zalecane?
W razie podejrzenia nadkażenia bakteryjnego stosuje się antybiotyki. Antybiotyk nie działa jednak na wirusa, dlatego jego stosowanie musi być uzasadnione.
Najczęstszymi powikłaniami ze strony układu oddechowego są zapalenie oskrzeli i zapalenie płuc. Ponadto może wystąpić zapalenia ucha środkowego u małych dzieci. Choroba u małego dziecka może spowodować częściową (czasem trwałą) utratę słuchu. Zaburzenia pracy serca, zapalenie mięśnia serca i osierdzia, niewydolność nerek, powikłania neurologiczne mogą być wywoływane przez grypę. Nie dzieje się to na szczęście często, niemniej trzeba się liczyć z powikłaniami.
Uważa się, że skuteczną metodą walki z grypą jest profilaktyka w postaci szczepień ochronnych. Wciąż powstają nowe szczepy wirusów grypy – związane jest to z wspomnianą wyżej zmiennością wirusa. Skuteczność nowej szczepionki przeciwgrypowej (opracowywanej każdego roku na podstawie nowopojawiających się szczepów wirusa) jest trudna do przewidzenia, gdyż jej skład antygenowy może odpowiadać lub nie odpowiadać antygenom szczepów wirusa, które są przyczyną zakażenia w danym sezonie. Zwykle naukowcom udaje się właściwie przewidzieć skład antygenowy wirusa grypy. Skuteczność szczepionki ocenia się na 70 – 90%. Ze względu na to, że wirus grypy jest bardzo plastyczny, trzeba co roku uaktualniać skład szczepionki i co roku powtarzać szczepienie (najlepiej przed sezonem zachorowań).
Według WHO nie ma żadnych „sztywnych” terminów, do których należy się zaszczepić. Można zaszczepić się nawet wtedy, gdy rozpocznie się sezon zachorowań. Najlepiej oczywiście zaszczepić się przed sezonem grypowym, dotyczy to szczególnie osób z grupy ryzyka. Najlepszym momentem szczepienia jest jesień, ponieważ szczyt zachorowań przypada od grudnia do kwietnia. Przeciwciała chroniące przed zachorowaniem wytwarzane są w organizmie już po około tygodniu od szczepienia.
W Polsce szczepionka przeciw grypie jest całkowicie odpłatna i szczepienia przeciw temu wirusowi figurują w polskim kalendarzu szczepień jedynie jako szczepienia zalecane, a wiec nieobowiązkowe. Jednak niewielki koszt oraz akcje promocyjne powodują, że szczepi się coraz więcej osób.
Szczepienie przeciw grypie jest szczególnie zalecane osobom w wieku 65 lat i starszym, mieszkańcom domów opieki długoterminowej, pacjentom z przewlekłymi chorobami układu krążeniowo-oddechowego, osobom w ostatnim roku hospitalizowanym z powodu przewlekłych chorób metabolicznych, jak np. cukrzyca czy choroby nerek. Szczepienia są szczególnie zalecane również osobom leczonym immunosupresyjnie, dzieciom mającym częsty kontakt ze służbą zdrowia, dzieciom w szkołach, żłobkach i przedszkolach, personelowi ochrony zdrowia, osobom zawodowo narażonym na kontakt z dużą liczbą ludzi, a więc eksponowanym na ryzyko zakażenia, np. wojsko, pracownicy komunikacji, handlowcy, sprzedawcy.
Według Amerykańskiego Komitetu ds. Szczepień warto zaszczepić dziecko przeciw grypie, ponieważ wirusy grypy częściej niż inne torują drogę poważnym bakteryjnym zakażeniom ucha środkowego, zatok obocznych nosa czy płuc. Dzieci można szczepić po ukończeniu 6 miesiąca życia. Dzięki szczepieniu dzieci udaje się zredukować liczbę zachorowań na grypę o 60-90%.
Istnieją pewne przeciwwskazania do szczepień. Są to między innymi ostra choroba infekcyjna, przebyty zespół Guillain-Barre, uczulenie na substancje zawarte w szczepionce (białko jaja kurzego), a także na substancje, które zostały użyte podczas procesu produkcyjnego (antybiotyki aminoglikozydowe, formaldehyd), odczyny poszczepienne powstałe w wyniku wcześniejszego szczepienia na grypę, pierwszy trymestr ciąży, przetaczanie krwi w przeciągu ostatnich sześciu tygodni.
Przed szczepieniem konieczne jest badanie lekarskie – lekarz ocenia czy nie ma przeciwwskazań do szczepienia.
Powyższe informacje stanowią ogólny zarys wiedzy o grypie. Ta częsta choroba wirusowa może czasem być groźna w skutkach, dlatego gdy zaistnieje podejrzenie grypy należy udać się do lekarza. Lekarz zastosuje najwłaściwsze postępowanie lecznicze. Również do lekarza należy ocena zdrowia przed szczepieniem.