Gastroskopia swą nazwę wzięła od połączenia greckich słów „gastro”, czyli żołądek i „skopia” od „skopeo”, czyli patrzę. Jest to badanie, które polega na oglądaniu przełyku, żołądka i dwunastnicy od środka giętkim optyczno - elektronicznym gastroskopem. Końcówka aparatu jest wyposażona w mikrokamerę, która przekazuje obraz do monitora. Lekarz może za pomocą gastroskopu zobaczyć powierzchnię tych narządów, pobrać wycinki i postawić właściwa diagnozę.
W przeszłości badania gastroskopowe były wykonywane za pomocą sztywnej metalowej rury. Jednak, gdy wynaleziono włókna światłowodowe, zastosowano je między innymi do budowy gastroskopu, przez co sztywną rurę zastąpił elastyczny i giętki gastroskop. Nowoczesny gastroskop to pęczek szklanych włókien, obudowany elastycznym pancerzem o średnicy ok. 10 mm, jego końcówka jest sterowana, jest też zaopatrzony w kanały do nadmuchu powietrza i biopsji.
Gastroskop wprowadza się przez jamę ustną. Przez giętkie światłowody do wnętrza badanego narządu przesyłane jest światło z żarówek halogenowych, na ekranie monitora natomiast widoczny jest obraz przekazany z mikrokamery znajdującej się na końcówce gastroskopu. Tak wiec lekarz ma możliwość dokładnego obejrzenia wnętrza żołądka, w dobrym oświetleniu i powiększeniu na monitorze.
Odpowiednie kanały w gastroskopie umożliwiają odessanie utrudniającej widoczność płynnej treści, wdmuchanie powietrza (łatwiej obejrzeć od środka wypełniony powietrzem niż zapadnięty żołądek), opłukanie końcówki. Gastroskop zawiera w sobie kanał biopsyjny biegnący wzdłuż całego aparatu, który ma średnicę 2-4 mm. Przez kanał można wsuwać sondę laserową, a także różne narzędzia, np. kleszczyki czy pętle.
Wskazaniami do wykonania gastroskopii są przede wszystkim bóle w nadbrzuszu, które mogą sugerować nieprawidłowości powstałe w górnej części przewodu pokarmowego, czyli przełyku, żołądku i dwunastnicy. Gastroskopię wykonuje się ponadto jako podstawowe badanie przy diagnostyce, podejrzeniu oraz powikłaniach choroby wrzodowej.
Gastroskopia może być zarówno badaniem diagnostycznym, jak również terapeutycznym polegającym na przykład na usuwaniu ciał obcych z górnego odcinka przewodu pokarmowego, tamowaniu krwawień, usuwaniu polipów czy endoskopowym poszerzaniu powstałych zwężeń.
Wskazania do gastroskopii są bardzo szerokie. Badanie to powinny mieć wykonane wszystkie osoby po 45 roku życia mające dolegliwości brzuszne oraz młodsi chorzy, gdy powstaje potrzeba weryfikacji rozpoznania, różnicowania, a szczególnie wówczas, gdy pojawiają się objawy alarmujące, takie jak: utrata masy ciała, zaburzenia połykania, gorączka, niedokrwistość, fusowate lub krwiste wymioty.
Gastroskopię diagnostyczną wykonuje się najczęściej z następujących wskazań:
W trakcie gastroskopii ocenia się przełyk, żołądek i opuszkę dwunastnicy. Można dokładnie obejrzeć ich śluzówkę, ocenić czy nie występują zmiany patologiczne, skontrolować pracę tych narządów, obejrzeć jak przesuwa się fala perystaltyczna. Oglądanie powierzchni badanych narządów to jednak tylko część możliwości, jakie daje gastroskopia. Za pomocą gastroskopu można wykonywać też inne czynności.
Za pomocą gastroskopu możliwe jest przeprowadzenie między innymi takich zabiegów jak pobranie wycinków. Wycinki uzyskuje się za pomocą malutkich kleszczyków, które skubiąc powierzchnię błony śluzowej, pobierają niewielkie (wielkości ziarenka ryżu) próbki do oceny pod mikroskopem. Zabieg ten jest dla pacjenta niebolesny, a błona śluzowa żołądka szybko się regeneruje. Pobrany materiał jest oceniany w badaniu mikroskopowym, co zwłaszcza przy istnieniu zmian w śluzówce (polipów, nadżerek, wrzodów, podejrzeniu choroby nowotworowej), ma szczególne znaczenie. Dzięki badaniu wycinka pobranego podczas gastroskopii u wielu ludzi wykryto dostatecznie wcześnie zmiany nowotworowe, które można było zoperować.
Podczas gastroskopii wykonuje się również tzw. test urazowy na obecność bakterii Helicobacter pylori (HP) wywołującej zapalenie albo wrzody żołądka lub dwunastnicy.
Gastroskopia umożliwia usunięcie polipów. Do kanału biopsyjnego w gastroskopie wprowadza się giętką drucianą pętlę, którą nakłada się na wystający polip (podobnie jak lasso). Po uchwyceniu polipa tuż przy podstawie przepuszcza się przez pętlę prąd diatermiczny, powodując odcięcie polipa, a jednocześnie zapobiegając nadmiernemu krwawieniu. Zabieg ten jest bezbolesny.
Gastroskopia służy do hamowania krwawień z górnego odcinka przewodu pokarmowego. Pozwala tamować krwawienia będące powikłaniami choroby wrzodowej. Wykorzystuje się ją również w niebezpiecznych dla pacjenta krwawieniach z żylaków przełyku. Istnieje kilka metod tamowania krwawień: ostrzykiwanie krwawiącego miejsca środkami tamującymi krwawienie, przyżeganie prądem krwawiących miejsc (elektrokoagulacja) lub tamowanie krwawienia przy użyciu lasera. Są to metody skuteczne, pozwalające na opanowanie stanu bezpośredniego zagrożenia życia, jakim jest krwawienie. Dawniej, jedynym wyjściem w takich sytuacjach była operacja.
Wykorzystywane są też gastroskopy z sondą ultradźwiękową (umieszczoną w końcówce aparatu), dzięki której można nie tylko ocenić błonę wewnętrzną przewodu pokarmowego, ale wykonać również badanie USG od środka, od strony żołądka (np. dla oceny zmian nowotworowych).
Niekiedy gastroskopia służy do usuwania ciał obcych z przewodu pokarmowego. Znajduje się i wydobywa ciała obce, np. ość wbitą w ścianę przełyku, pestki, lub przypadkowo (czasem specjalnie) połknięte przedmioty, takie jak monety, pierścionki itp. Za pomocą gastroskopu można również usunąć pozostałe po zabiegu operacyjnym żołądka nici chirurgiczne.
Za pomocą gastroskopu można leczyć również blizny lub zwężenia pozapalne, np. po oparzeniach. Takie sytuacje dotyczą często dzieci, które przypadkowo wypiły jakąś żrącą substancję. Wówczas powstaje chemiczne zapalenie przełyku, po którym powstają blizny i zwężenia uniemożliwiające przesuwanie się pokarmu. Można wtedy rozszerzyć takie zwężone miejsce specjalnymi balonikami wprowadzanymi pod kontrolą gastroskopu. To pozwala na uzyskanie światła przełyku na tyle szerokiego, żeby pokarm przesuwał się swobodnie.
Gastroskopia umożliwia również dotarcie do dwunastnicy (kolejny po żołądku fragment przewodu pokarmowego). W dwunastnicy ma miejsce ujście przewodu żółciowego, którym żółć wydostaje się z wątroby do światła przewodu pokarmowego. Ten przewód może zostać zatkany przez kamień żółciowy. Dawniej jedyną metodą usunięcia kamieni żółciowych znajdujących się w przewodzie była operacja połączona z otwarciem jamy brzusznej. Obecnie stosuje się leczenie metodami endoskopii zabiegowej – dociera się endoskopem do dwunastnicy i usuwa kamień z przewodu, co usprawnia odpływ żółci.
Gastroskopia znajduje również inne zastosowania.
Gastroskopię można wykonać w większości przychodni specjalistycznych i w szpitalach. Wykonują je lekarze interniści (gastroenterolodzy) i chirurdzy. Gastroskopię mogą mieć wykonywaną wszyscy, niezależnie od płci i wieku (jeżeli nie ma przeciwwskazań do badania). Małe dzieci badają pediatrzy za pomocą gastroskopów pediatrycznych. Badanie gastroskopowe jest niebolesne, trwa krótko. Można je powtarzać tyle razy, ile jest to niezbędne.
Przed gastroskopią pacjent musi być na czczo (powinien spożyć ostatni posiłek poprzedniego dnia wieczorem i w dniu badania nic nie jeść i nic nie pić). W przypadku wykonywania gastroskopii w godzinach popołudniowych pacjent musi pozostawać na czczo, przez co najmniej 6 godzin przed badaniem.
Przed wprowadzeniem endoskopu gardło znieczula się 10% roztworem lidokainy. Jeżeli ktoś badany ma protezę zębową, należy ją wyjąć. Pacjent kładzie się na leżance, na lewym boku, do ust wkłada się plastikowy ustnik, głowę przygina do klatki piersiowej. Moment wprowadzenia gastroskopu do przełyku jest najbardziej nieprzyjemny. Pacjenci niekiedy krztuszą się, mają odruch wymiotny. Zależy to w dużym stopniu od wrażliwości i nastawienia badanej osoby. Złagodzenie odruchu wymiotnego jest możliwe czasem przez koncentrację na spokojnym, głębokim oddychaniu. Właściwy rytm oddechu sprawia, że badanie jest łatwiejsze do zniesienia dla pacjenta i pozwala lekarzowi na dokładniejsze zbadanie przewodu pokarmowego.
Gastroskopia jest badaniem krótkotrwałym, trwającym zazwyczaj około 5-10 minut i jest badaniem stosunkowo bezpiecznym. Powikłania zdarzają się bardzo rzadko.
Opis badania endoskopowego otrzymuje się w chwilę po zabiegu. Lekarz ustala też dalsze zalecenia, co do postępowania. Po gastroskopii pacjent przez godzinę nie powinien jeść i pić, ponieważ ma znieczulone gardło i może się zakrztusić.
Gastroskopia jest badaniem mało obciążającym chorego, krótkotrwałym i bezpiecznym. Istnieją jednak przeciwwskazania do wykonania gastroskopii.
Przeciwwskazania do wykonania gastroskopii wynikają poniekąd z możliwości wystąpienia powikłań. Bardzo rzadko, ale jednak należy je brać pod uwagę, mogą wystąpić krwawienie, którego nie udaje się zatrzymać, lub wystąpienie innej choroby (np. zawału serca) wywołanej stresem w czasie zabiegu. Dlatego też przeciwwskazaniem do gastroskopii są ciężkie choroby serca, układu oddechowego i zaburzenia krzepnięcia.
Przeciwwskazaniami bezwzględnymi są świeży zawał serca, ostra niewydolność wieńcowa, niewydolność oddechowa i krążeniowa, ciężkie zaburzenia rytmu oraz obraz kliniczny „ostrego brzucha”. Względne przeciwwskazania obejmują brak współpracy chorego, tętniaka aorty, niewyrównaną koagulopatię i wczesny okres po operacji jamy brzusznej.
Powyższy artykuł to ogólny opis gastroskopii. Dane tutaj przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarza. W przypadku problemów zdrowotnych i jakichkolwiek wątpliwości należy zwrócić się po poradę do lekarza. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.