Pokrzywka to zespół chorobowy, który charakteryzuje się wysiewem na skórze bąbli o różnym kształcie i rozmiarach. Pokrzywka nie stanowi jednolitego zespołu chorobowego, wyróżnia się wiele jej odmian różniących się pomiędzy sobą przyczynami, często też obrazem klinicznym. Pokrzywka jest objawem dość często spotykanym (nawet u 15 - 20% osób), w każdym wieku i okresie życia.
Bąbel pokrzywkowy przypomina zmiany na skórze po oparzeniu pokrzywą: jest płaski, odgraniczony stromym brzegiem, koloru różowego lub porcelanowobiałego, wielkości od kilku milimetrów do obejmujących duże powierzchnie skóry; może mieć różne kształty. Bablowi towarzyszy świąd.
Pokrzywki mają różne podłoże: alergiczne, toksyczne oraz tzw. fizykalne (np. spowodowane nietolerancją zimna). Wskutek działania tych czynników dochodzi na drodze różnych mechanizmów do uwalniania substancji odpowiedzialnych za wystąpienie pokrzywki. Uwolnione z komórek substancje (histamina, serotonina, prostaglandyny, leukotrieny, kalikreina) powodują rozszerzenie naczyń krwionośnych i przesięk płynu z małych naczyń do górnej warstwy skóry właściwej. Skutkiem tego jest powstanie bąbla pokrzywkowego oraz świąd skóry.
Przyczyn pokrzywki może być wiele. Może ona mieć podłoże immunologiczne (pokrzywka alergiczna) lub niealergiczne. Wśród czynników wyzwalających pokrzywkę wymienia się produkty spożywcze (np. ryby, kraby, ostrygi, egzotyczne owoce), związki chemiczne (konserwanty, ulepszacze), leki, ogniska zakażenia bakteryjnego i grzybiczego, pasożyty i inne.
W powstawaniu pokrzywki przewlekłej oraz w jej utrzymywaniu się dużą rolę odgrywają takie czynniki jak chwiejność układu nerwowego, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego i utajone ogniska zakażenia (chore zęby, zatoki).
O ile rozpoznanie pokrzywki nie jest trudne, to niestety problemem jest często ustalenie jej przyczyny. W ponad połowie przypadków pokrzywek przewlekłych nie udaje się stwierdzić czynników wywołujących (stąd często nazwa pokrzywka samoistna, idiopatyczna). Przy poszukiwaniu przyczyny ważny jest dokładny wywiad lekarski, a także znalezienie ewentualnych wewnątrzustrojowych ognisk zakażenia, czy też pasożytów.
W przypadku podejrzenia tła alergicznego choroby należy wykonać testy pozwalające określić, jaki alergen wywołuje objawy. Wykonuje się w tym celu testy wykrywające w surowicy krwi przeciwciała skierowane przeciwko konkretnym alergenom (istnieją standardowe zestawy alergenów, z którymi wykonuje się to badanie - pyłki, roztocza, sierść zwierząt, pokarmy, niektóre leki). Wykorzystuje się też testy eliminacji podejrzanych alergenów lub prowokacji, czyli ekspozycji na dany alergen.
W pokrzywce mechanicznej, cholinergicznej oraz w pokrzywkach fizykalnych wykorzystuje się odpowiednie próby prowokacyjne (oziębienie, ogrzanie, ucisk, wysiłek fizyczny ze spoceniem się czy też naświetlanie).
Testy te powinny być wykonywane w warunkach umożliwiających udzielenie natychmiastowej specjalistycznej pomocy (najlepiej w szpitalu), gdyż może się zdarzyć tak, że wystąpi uogólniony odczyn z np. obrzękiem krtani, dusznością, spadkiem ciśnienia tętniczego krwi.
Pokrzywka pojawia się szybko i utrzymuje się zwykle kilka do kilkunastu godzin. Znika bez pozostawienia śladu. Dłużej utrzymująca się pokrzywka (kilka dni lub dłużej), nazywana jest pokrzywką przetrwałą. W pokrzywce przewlekłej zmiany na skórze mogą pojawiać się na przestrzeni nawet wielu lat.
Bąbel pokrzywkowy powstaje w wyniku obrzęku wokół naczynia zlokalizowanego w skórze właściwej. Jeśli obrzęk dotyczy głębiej położonej tkanki podskórnej, mówi się o obrzęku naczynioruchowym. Może on towarzyszyć pokrzywce, może też wystąpić „samodzielnie”, w sposób izolowany. Obrzęk naczynioruchowy charakteryzuje obrzmienie skóry, głównie warg, w okolicy oczodołów, obrzęk powiek, dłoni i stóp. Izolowanemu obrzękowi naczynioruchowemu nie towarzyszy świąd, nie jest ostro odgraniczony, kolor skóry pozostaje niezmieniony, trwa kilka do kilkunastu godzin.
Pojawieniu się bąbli pokrzywkowych towarzyszyć mogą też inne objawy, nierzadko groźne dla życia. Należą do nich np. obrzęk języka i obrzęk krtani (drętwienie języka, duszność - mogą być przyczyną uduszenia). Inne objawy to dolegliwości żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty i biegunka), obrzęk i bolesność stawów, a także obniżenie się ciśnienia tętniczego krwi. Szczególnie niebezpieczny jest tzw. wstrząs anafilaktyczny.
Jest on wynikiem procesów o podłożu alergicznym, powodujących pojawienie się objawów ze strony skóry i błon śluzowych (obrzęk naczynioruchowy, nasilona pokrzywka), przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, bóle brzucha), dróg oddechowych (obrzęk dróg oddechowych, aż do zatrzymania oddechu), układu sercowo-naczyniowego (częstoskurcz, spadek ciśnienia tętniczego krwi, ustanie pracy serca). Życie chorego może uratować szybko udzielona specjalistyczna pomoc. Niezbędne jest podanie leków takich jak glikokortykosterydy i adrenalina.
Jeśli pokrzywka trwa krócej niż 6 tygodni, nazywa się ją pokrzywką ostrą (dotyczy dzieci i dorosłych). Ma ona zwykle podłoże alergiczne, występuje najczęściej. Ze względu na krótki przebieg jest stosunkowo rzadko leczona. Wywołują ją pokarmy (owoce, zwłaszcza egzotyczne, warzywa, ryby, kraby, ostrygi i inne), leki, surowice, czy też alergeny wziewne. W przypadku alergii na pokarm objawy pokrzywki pojawiają się zwykle w kilka godzin po spożyciu uczulającej potrawy, mogą towarzyszyć jej bóle brzucha, nudności, wymioty i biegunka.
Pokrzywka przewlekła trwa dłużej niż 6 tygodni, dotyczy głównie dorosłych. Mechanizm jej powstawania częściej jest niealergiczny. Może jednak być wywołana uczuleniem na alergeny, zwykle pokarmowe lub wziewne, związane też z ogniskami zakaźnymi wewnątrzustrojowymi, ze schorzeniami przewodu pokarmowego (robaczyce). Pokrzywkę przewlekłą mogą wywoływać czynniki psychiczne. Przyczyną pokrzywki przewlekłej mogą też być leki (np. pokrzywka aspirynowa wywołana kwasem acetylosalicylowym).
Pokrzywka wywołana mechanicznie (inaczej: dermografizm) - powodowana jest silnym potarciem skóry lub uciskiem. Dermografizm – to określenie wzięło się stąd, ze można „pisać po skórze” – po nakreśleniu na skórze paznokciem litery „A” za chwilę pojawi się wzmożony „rysunek pokrzywkowy” odzwierciedlający tą literę. Bąble pokrzywkowe są linijne lub plackowate, mogą pojawiać się np. w miejscu ucisku bielizny, czy też paska od torebki na ramieniu. Przyczyna tej pokrzywki nie jest w pełni wyjaśniona (ta pokrzywka często poprzedzona jest chorobami zakaźnymi, wstrząsami psychicznymi). Zmiany pokrzywkowe utrzymują się kilkanaście minut lub kilka godzin, choroba trwa długo, niekiedy wiele lat.
Pokrzywki fizykalne mogą być wywołane przez czynniki termiczne i świetlne. Pokrzywka z zimna wystąpić może po wyjściu z domu zimą, po nagłym ochłodzenie ciała np. skok do zimnej wody latem. Pokrzywka cieplna jest bardzo rzadka. Pokrzywka świetlna powstaje pod wpływem promieni słonecznych - bąble pojawiają się w kilka minut po naświetlaniu, także w miejscach osłoniętych ubraniem, utrzymują się kilka godzin.
Pokrzywka cholinergiczna wywołana jest nadwrażliwością na acetylocholinę. Acetylocholina wydzielana jest między innymi przez włókna nerwowe gruczołów potowych. Dlatego w chwili w chwili szybkiego spocenia się u niektórych osób dochodzi do wysiewu licznych i drobnych bąbli pokrzywkowych, które utrzymują się krótko. Zmiany nawracać mogą przez wiele lat.
Pokrzywka kontaktowa - zmiany pokrzywkowe powstają w miejscach zetknięcia się z czynnikiem uczulającym i występują w kilkanaście minut po kontakcie z nim. Często wywołana jest sierścią zwierząt, niektórymi roślinami, pokarmami (ryby, papryka, seler), a także niektórymi lekami.
Do tej odmiany pokrzywki zaliczane są też odczyny po ukąszeniach owadów. U osób wrażliwych na jady owadów pokrzywka może przybrać nasiloną, uogólnioną postać, aż do wstrząsu anafilaktycznego włącznie (groźny dla życia!).
W leczeniu pokrzywki najbardziej korzystne byłoby odizolowanie pacjenta od czynnika wyzwalającego objawy choroby, np. dieta z wyłączeniem uczulającego pokarmu. Jest to niestety czasem trudne. W określonych przypadkach można prowadzić odczulanie za pomocą wstrzykiwania minimalnych, wzrastających stopniowo dawek alergenu odpowiedzialnego za występowanie pokrzywki. Ważna jest dieta ustalona z lekarzem (unikanie alergenów pokarmowych wyzwalających pokrzywkę). Czasem przydatne jest zażywanie środków uspokajających (oczywiście, jeśli zaleci je lekarz).
Do nowych rzutów choroby nie dopuszcza się przez stosowanie leków antyhistaminowych(cetyryzyna, loratadyna). Wskazane są leki uszczelniające naczynia (wapno, rutyna). W ostrym napadzie pokrzywki, w zależności od stanu chorego, podaje się leki sterydowe (glikokortykosteroidy). Także w przypadku nasilonych i długotrwałych objawów i mało skutecznej terapii lekami antyhistaminowymi wielu pacjentów wymaga przewlekłej kortykoterapii.
Powyższy artykuł daje jedynie ogólną wiedzę o problemie, jakim są oparzenia słoneczne. Dane tutaj przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W przypadku problemów zdrowotnych i jakichkolwiek wątpliwości należy zwrócić się po poradę do lekarza. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.